İKLİM BİLGİSİ

İKLİM BİLGİSİ

 Şeffaf Küre: 

Atmosfer Atmosfer; Dünyayı çepeçevre saran gaz bulutudur. Atmosfer sayesinde göktaşı, meteor taşları Dünya' ya düşmez. Güneş ışınları kırıldığında gökyüzü mavi görünür. Yağmur, kar, dolu vb. Dünya' da görülürken, Ay' da görünmez Ultraviyole ışınlar (mor ötesi) atmosfer sayesinde görülür Ay' da +130, -170 gibi sıcaklık farkları yaşanır. Gündüz çok sıcak, gece çok soğuktur. Dünya' da atmosfer olduğu için ısı daha dengelidir. Yansıma ve kırılma sebebiyle gölgeler Dünya' da daha aydınlıktır. Ay' da ise gölge yerler tam karanlıktır. Atmosfer olmasaydı ses duyulmazdı. Ay' da su buharı yoktur. Ay' da yer çekimi Dünya'nın 1/6 kadardır.

Atmosferdeki Gazların Oranı

Atmosferdeki Gazların Dağılışı

 Not: 

Bu gazlar (N, O2, CO2, metan gazı, su buharı vb.) Yerçekimi olduğu için uzaya kaçıp gidememiştir. Denizdeki balık için su neyse yeryüzündeki canlılar için atmosfer odur. Atmosfer olmasa sudan çıkmış balığa döneriz.

 ATMOSFERİN KATMANLARI

Atmosferin Katları

Troposfer:

Troposfer Atmosferin en alt katıdır. Canlıların içerisinde yaşadığı katmandır. Ortalama kalınlığı 9 ile 16 km arasında değişir. Kalınlığı ekvatordan kutuplara gidildikçe azalır. Atmosferdeki gazların %75' i bu katmandadır. Su buharının %100' ü bu katmandadır. Yağmur, kar, dolu, vb. atmosfer olayları, atmosferin sadece bu katmanında görülürü. Canlı yaşamı için en uygun katmandır. Trohposfer, Güneş'ten gelen ışınlarla ısınmaz. Yere çarpıp, dağılıp, kırılan (difüzyon) ışınlarla ısınır. O yüzden yerden yükseklere çıkıldıkça her 200 metrede 1°C sıcaklık azalır. Karbondioksit de bu katmanda yer alır. 

Stratosfer :

Yerden yüksekliği 50 km'dir. Troposferin üstünde yer alır. Gazların yoğunluğu azalmıştır. O nedenle supersonıc uçaklar atmosferin bu katmanında uçarlar. Bu katman içerisinde "ozonosfer" de bulunur. Sıcaklık - 40 ve - 45 derece arasında olup pek değişmez. Üst sınırı yerden 25–30 km yüksekliktedir.

Ozonosfer: 

Stratosfer içinde yer alan ayrı bir katman.. Güneşten gelen ultraviyole (mor ötesi) ışınlarını süzer. Canlıların yaşaması için zararlı ışınların Dünya' ya ulaşmasını engeller. Bitkilerin fotosentez yaptığı ışık. 

Mezosfer:     

Yıldız kayması olarak bildiğimiz gök taşları (meteor) bu katmanda gazların etkisiyle sürtündüğünden yanar, kül olur. 

Termosfer:

Bölümleri: İyonosfer ve Eksozfer

 İyonosfer 

Atmosferin bu katında yoğunluğu iyice azalmış, havadaki serbest oksijen, (O) Güneş ışınlarının etkisiyle iyonlarına ayrışır ve gazların iletkenliği artar. O yüzden bu katman, radyoların, cep telefonlarının sinyallerinin gönderildiği katmandır. Yani; haberleşme için önemlidir. 

 Eksozfer 

Atmosferin en dıştaki katmanıdır. Yapay uydular buraya yerleştirilir. En hafif gazlar, bu katmandadır.Hidrojen ve Helyum gibi hafif gazlar bulunur. Yer çekimi çok azaldığından gazlar çok seyrektir. Atmosfer ve uzay arasında geçiş alanıdır. Kesin sınırı bilinmemekle birlikte üst sınırının yerden yaklaşık 10,000 km yükseklikte olduğu kabul ed ilmiştir. 

 HAVA OLAYLARI 

 Atmosferde gerçekleşen yağmur, kar, dolu, çiğ, sis, kırağı, kırç bulut oluşumu, rüzgar, şimşek, gök gürültüsü vb. olaylara hava olayı denir.

 Hava Durumu ve İklim 

 Hava Durumu: 

Oldukça dar bir alanda, kısa süre içerisinde (en fazla 1 hafta) görülen atmosfer olaylarına hava durumu denir.

 İklim: 

Oldukça geniş bir alanda, uzun yıllar (40-50 yıl) görülen atmosfer olaylarının ortalama durumuna denir.

 İklim ile Hava Durumunun Farkı 

 Hava Durumu Dar olan Kısa sürede En fazla 1 hafta Günlük Yağmur, kar, dolu.
 İkilm Geniş alan Uzun sürede 30-40-50 yıl Ortalama Yazları sıcak ve kurak kışları ılık ve yağışlı. 

Hava Kütlesi:          

Atmosferin sıcaklık ve nem bakımından aynı özelliği gösteren geniş parçalarına hava kütlesi denir. Örneğin; Sıcak hava kütleleri, Soğuk hava kütleleri Nemli hava kütlesi kurak hava kütlesi vs.

 İKLİMİN ETKİLERİ 

İklim Etkisi

 Fiziki Etmenler 

 Yeryüzü şekillerinin oluşumu (Çöl ve Akdeniz iklimi)
 Kayaçların çözülmesi(Kurak yerlerde fiziksel, nemli yerlerde kimyasal ayrışma olur örneğin maki bozkır.)
Toprak oluşumu türü ve hareketlerini(Akdeniz toprağı ile İç Anadolu toprağı)
Bitki örtüsü(Maki bozkır gibi bölgelere ait farklı bitki örtüleri vardır)
Akarsu debi ve rejimleri(Akdeniz suları ve Karadeniz suları)

İnsanlara Etkileri 

 Kültürlerini(Yemekleri, kıyafetleri,
Yerleşimlerini(Kırsal alanlara göç daha azdır.)
Karakterlerini Fizyolojileri(Ten renkleri )
Beslenme alışkanlıkları
Giyeceklerini(Yazın açık renk kıyafetler, kışın koyu renk kıyafet giyilmelidir.)
Yeryüzüne Dağılışını etkiler

Ekonomik Faaliyetlerine Etkileri 

Tarım(Ekili alanlara yağışlar zarar verebilir.)
Hayvancılık
Ormancılık(Ormanlar Aşırı sıcaktan kuruyup yangınlara sebep olabilir.)
Endüstri Ulaşım(Karlı bölgelerde ulaşım zordur.)
Ticaret( İklimin etkisiyle insanların gelir kaynağına zarar gelebilir)
Turizm ( Soğuk yerlerde kış turizmi sıcak yerlerde deniz turizminin gelişmesine etki eder.)

 İklimin Temel Elemanları 

1. Sıcaklık 

Güneş Enerjisin Atmosfer ve Yeryüzündeki Dağılımı

Atmosfere gelen Güneş enerjisi % 100′dür. Buna Güneş Sabitesi denir. 

Bu enerjinin; 

% 25′i atmosferin etkisiyle geri yansır (refleksiyon) 

% 25′i atmosferin içinde yayılır (difüzyon) 

% 15′i atmosfer tarafından yutulur (absorbsiyon) 

% 8′i yere çarparak yansır (albedo) 

Bu özelliklerin hepsi atmosfer içerisinde enerji kayıplarına neden olurken 

geriye kalan %27′lik kısım yer yüzünün aydınlanmasını ve ısınmasını sağlar. 

İklimin en önemli elemanı sıcaklıktır. Çünkü; diğer elemanlar (basınç, rüzgar, nem, yağış) sıcaklığa bağlı olarak ortaya çıkar. Yeryüzü Güneş' ten gelen ışınlarla doğrudan ısınmaz. Bir kısmı dağılır. Yeryüzünü asıl ısıtan ışınlar yere çarpıp, dağılıp, kırılan ışınlardır. Yani alttan yukarıya doğru ısınır. O nedenle dağların yüksek yerleri daha soğuktur. Eğer doğrudan gelen ışınlarla ısınmış olsaydı, en sıcak yerler, en yüksek noktalar olurdu. Yeryüzünün en önemli ısı kaynağı Güneş' tir. %99' u Güneş, %1' i Magmadır. 

 Sıcaklığın Dağılışına Etki Eden Faktörler 

 1)Güneş Işınlarının Geliş Açısı

 Bir yere Güneş ışınları ne kadar dik gelirse o kadar çok ısınır, az aydınlanır. Ne kadar eğik gelirse o kadar az ısınır, çok aydınlanır. 

a)Yerkürenin Şekli (Enlem) 

Enlem -Sıcaklık ilişkisi

 Dünya'nın şekli geoit olduğu için ekvatora dik, kutuplara eğik açıyla gelir. O nedenle sıcaklık, ekvatordan kutuplara doğru azalır. 

b)Dünya'nın Günlük Hareketi 

Günlük Hareket Sıcaklık ilişkisi

Gün içerisinde günlük harekete bağlı Güneş ışınlarının geliş açısı değişir. Sabah, öğle, akşama geliş açıları farklıdır. Normalde Güneş en dik öğle vakti en dik açıyla gelir. Fakat günün en sıcak anı 1-2 gibidir. Nedeni; atmosferdeki ısı birimidir. 

c)Eksen Eğikliği ve Yıllık Hareket

Yıllık hareket Dünya'nın yıllık hareketine bağlı olarak Güneş ışınlarının geliş açısı değişir. KYK' ye dik geldiğinde çok ısınır, yaz yaşanır. Eğik geldiğinde az ısınır, kış yaşanır. Farklı yarım kürelerde aynı anda farklı mevsimler yaşanır. Örneğin Türkiye' de yaz yaşanırken, Şili, Arjantin, Güney Afrika ve Avusturalya' da kış yaşanır. 

d)Bakı ve Eğim 

Bakı ve Eğim Etkisi

Güneş ışınları, dönencelerin dışında dik gelmez. Eğer dik geliyorsa eğimden dolayıdır. Eğimden dolayı dik aldıysa çok ısınır. KYK' de dağların güneye bakan yamaçları, kuzeye göre daha sıcaktır. Güney yamaçta aynı tür bitkiler daha erken olgunlaşır. Orman üst sınırı daha yüksektir. Kalıcı kar üst sınırı daha yüksektir. Karlar daha erken erir. Kırsal yerleşmeler güney yamaçta daha çoktur. Evlerin kapıları güneye bakar.

2)Yükselti 

Sıcaklık yükseklere çıkıldıkça her 200 metrede 1°C düşer. Bu nedenle; yükseklerde sıcaklık daha azdır. Yaylalar bu yüzden daha serindir.

3)Kara ve Denizlerin Dağılışı 

Deniz ve Karaların Isınma Farklılığı

Toprağın 1°C ısınması için 0.6 kalori gerekir. Suyun 1°C ısınması için 1 kalori gerekir.

Yani karalar denize göre çabuk ısınır, çabuk soğur. Denizler karaya göre geç ısınır geç soğur. Örnek: Karalar denizlere göre daha çabuk ısındığından üzerindeki havanın da ısınıp yükselmesine neden olur. Isınana hava yükseldikçe soğur ilerler ve yoğunlaşarak ağırlaşır aşağıya iner. Denizin üzerindeki soğuk hava aşağı iner hareket ederek sıcak havanın yerini alır. Buna Deniz Meltemi denir.

Geceleri ise bu olayın tam tersi gerçekleşir ve bu olayada Kara Meltemi denir.

Kara ve Deniz Meltemi

 Örnek: Bu nedenle, karaların daha fazla yer kapladığı Kuzey Yarım Küre'nin yıllık ortalama sıcaklığı Güney Yarım Küre'den daha fazladır.

4)Nem ve Denize Uzaklık 

Su buharı, sıcaklığı her zaman dengede tutar. Çünkü; nemin ısıyı tutma özelliği vardır. Aşırı ısınmayı ve soğumayı önler. Bu nedenle, günlük ve yıllık sıcaklık farkı azaltır. Not: Kışın bulutsuz günler bulutlu günlere göre daha ayaz(soğuk) dur. 

 Not: Dünya'nın en sıcak yeri ekvator olması gerekirken çöller daha sıcaktır. Çünkü, nem yok, ve azdır. 

 Not: Samsun Konya'ya göre daha enlem olarak daha kuzeyde ve daha soğuk olması gerekir; fakat Kış ayında Samsun daha nemli Konya denizden uzak iç kesimlerde olduğu için nemsizdir. Bu nedenler kışın Konya'ya kar yağar, Samsuna yağmaz. 

5)Okyanus Akıntıları 

Okyanus Akıntıları

Yeryüzünde sıcaklığın dağılışında okyanus akıntılarının da etkisi vardır. Kutup tarafından gelenler sıcaklığı düşürür, ekvator tarafından gelenler sıcaklığı arttırır. Batı Avrupa kıyıları kışın aynı enlemdeki ülkelere göre sıcak olmasına göre Golfstream akıntısıdır. 

6)Rüzgarlar

Rüzgarların Yönleri

Rüzgarlar estikleri yerlere geldikleri yerlerin nem ve sıcaklık özelliklerini taşır. Ekvator tarafından esen rüzgarlar sıcaklığı arttırır. Kutup tarafından gelen rüzgarlar sıcaklığı azaltır.Ülkemidede güneyden esen rüzgarlar sıcaklığı arttırır Kuzeyden esen sıcaklığı düşürür. 

 

7)Bitki Örtüsü 

 Bitki örtüsünün yoğun olduğu yerlerde; terlemeden dolayı havada nem fazladır. Bu yüzden, sıcaklık bitki örtüsünün gür olduğu yerlerde dengeli ve daha ılımandır.



Tüm konuyu özetleyecek olursak; Dünya'nın her yerinde aynı sıcaklık değerleri görülmez. Aynı iklim koşulları görülmez Nedeni; Her yere Güneş ışınları aynı açı ile gelmez, yükseltiler çok değişir, kara ve denizlerin dağılımı farklıdır, nem oranı farklılık gösterir, okyanus akıntıları sıcaklığı etkiler Rüzgarlar etkiler. Kısaca yukarıda anlattığımız tüm konu başlıkları dünyanın sıcaklık dağılışında etkilidir o yüzden her yerde farklı farklı sıcaklık değerleri yaşanır.