TÜRKİYE’NİN GENEL JEOLOJİK ÖZELLİKLERİ ve ZAMANLAR

JEOLOJİK ZAMANLAR

 1. İlkel Zaman (Prekambrien)

Günümüzden yaklaşık 570 milyon yıl önce sona eren jeolojik zamandır.

Yaklaşık 4 milyar yıl sürmüştür.

Bu devrin önemli olayları:

·        Sularda tek hücreli canlıların ortaya çıkışı,

·        En eski kıta çekirdeklerinin oluşumu,

·        İlkel zamanı karakterize eden canlılar, algler ve radiolaria’dır.

2. Birinci Zaman (Paleozoik)

Günümüzden yaklaşık 245 milyon yıl önce sona eren jeolojik zamandır.

Birinci Zaman yaklaşık 325 milyon sürmüştür. Budevrin önemli olayları:

·        Bu devirde kıta çekirdekleri yeni kıvrımların eklenmesiyle büyümektedir.

·        Kaledoniyen ve Hersiniyen kıvrımlarının oluşumu,

·        İlk kara bitkilerinin ortaya çıkışı,

·        Karbon devrinde kömür yataklarının oluşumu,

·        Balığa benzer ilk organizmaların ortaya çıkışı,

·        Birinci zamanı karakterize eden canlılar graptolitler ve trilobitlerdir.

Paleozoyik (Birinci zaman) 325 milyon yıl sürmüştür ve günümüzden 245 milyon yıl önce sona ermiştir.

3. İkinci Zaman (Mesozoik)

Günümüzden yaklaşık 65 milyon yıl önce sona eren jeolojik zamandır. İkinci Zaman yaklaşık 180 milyon yıl sürmüştür. Bu devrin önemli olayları:

·        Jeosenklinallerde büyük ölçüde tortulaşma ve birikmeler oluşmuştur.

·        Bu dönem, Alp kıvrımlarına hazırlık dönemidir.

·        Bu zamanda, yerkabuğu kırıklarla parçalanarak ayrı kıtalara bölünmeye başlamış, deniz ilerlemesi sonucu karalar denizlerin altında kalmıştır.

·        Ekvatoral ve soğuk iklimlerin belirmesi,

·        Türkiye’nin bulunduğu sahada Tetis jeosenk-linalinin oluşması,

·        İkinci zamanı karakterize eden canlılar dinozorlardır.

4. Üçüncü Zaman (Tersiyer)

Günümüzden yaklaşık 2 milyon yıl önce sona eren jeolojik zamandır. Üçüncü Zaman yaklaşık 63 milyon yıl sürmüştür. Budevrin önemli olayları:

·        Dünya’da ve Türkiye’de şiddetli yerkabuğu hareketleri olmuştur.

·        Alp kıvrımları oluşmuş ve eski kıta kütlelerine eklenmiştir.

·        Kıtalar günümüzdeki görünümlerini kazanmıştır.

·        Şiddetli volkanik olaylar ve depremler meydana gelmiştir.

·        Linyit, petrol, tuz ve boraksit yataklarının oluşması,

·        Bugünkü iklim bölgelerinin ve bitki topluluklarının belirmeye başlaması,

·        Atlas ve Hint okyanuslarının oluşması,

·        Türkiye’nin ana yer şekillerinin gelişmesi,

5. Dördüncü Zaman (Kuvaterner)

Günümüzden 2 milyon yıl önce başlayan ve halen devam  eden jeolojik zamandır. Bu devrin önemli olayları:

·        Batı Avrupa, İskandinavya ve Kanada buzullarla kaplanmıştır.

·        İklimde büyük değişikliklerin ve dört buzul döneminin (Günz, Mindel, Riss, Würm) yaşanması,

·        İnsanın ortaya çıkışı,

·        İstanbul ve Çanakkale boğazları ve Ege Denizi’nin oluşması,

·        Karadeniz’in Akdeniz’e bağlanması,

·        Dördüncü Zaman’ı karakterize eden canlılar mamutlar ve insanlardır.

TÜRKİYE’NİN GENEL JEOLOJİK ÖZELLİKLERİ

Türkiye’nin jeolojik geçmişine bakıldığında bütün jeolojik zamanlara ait arazilere rastlamak mümkündür. Bahsedilen durum, ülkemizin jeolojik ve jeomorfolojik özellikler bakımından oldukça zengin olmasını sağlamıştır.

Türkiye’nin bulunduğu alanda her jeolojik zamana ait araziler vardır.

1- Birinci Jeolojik Zaman:

✦ Ülkemizde Paleozoik’e ait arazilere Yıldız Dağları, Zonguldak çevresi, Menderes Menteşe arası, Anamur Alanya arası, Bitlis ve Kırşehir çevresinde rastlamak mümkündür.
✦   I. Zamandan bu güne geçen çok uzun süreçte, kıvrılmış, kırılmış yer yer de metamorfoza uğramıştır. İlk günkühalinden bütünüyle değişmiş, sert kayaçlardan meydana gelen böyle arazilere masif adı verilir.  

✦Zonguldak Eregli ve Bartın çevresindeki taş kömürü yatakları Paleozoik’te dönemde oluştuğunun kanıtıdır.

2-İkinci Jeolojik Zaman:

✦ Mezozoik’te Türkiye, Tethys Denizi’nin bulunduğu alanda yer almaktaydı. Bu nedenle ülkemizin büyük bir kısmında deniz canlılarına ait fosillere rastlanmaktadır.  

✦ Bu dönemin diğer önemli bir olayı, karalardan taşınan materyallerin Tethys Denizi’nde tortulanması ve  kireç taşlarının çökelmesidir

3- Üçüncü Jeolojik Zaman: Senozoik’in Tersiyer Dönemi’nde

✦ Alp-Himalaya kıvrım sistemiyle birlikte Türkiye’nin kuzey ve güneyindeki dağ sıraları yükselmiştir Kuzey Anadolu Dağları ile Toroslar, bu dönemde meydana gelmiştir.

✦ Bu dağ sıralarının arasında oluşan göllerde çok geniş linyit yatakları oluşmuştur. Kütahya, Ankara, Maraş, Erzurum linyit havzaları bu dönemde ortaya çıkmıştır.

✦ Tersiyer’de Türkiye’nin iç kesimleri büyük ölçüde göllerle kaplanmıştır Bu Dönemde oluşan Sivas, Çankırı ve Kuzey Anadolu göllerinde Tuz kayaçları çökelmiştir.

✦ Ülkemizdeki petrol ve bor yatakları da bu dönemde meydana gelmiştir.

✦ Güneydoğu Anadolu Bölgesi’ndeki petrol yatakları bu dönemde oluşmuştur.

✦ Türkiye bugünkü jeolojik görünümünün ana hatlarını 3. zamanda kazanmıştır. Bu dönemde Türkiye top yekun yükselmiş ve bugünkü görünümü ortaya çıkmıştır.

4-  Dördüncü Jeolojik Dönem: Senozoik’in Kuaterner Dönemi’nde

✦ Ege Denizi’nin bulunduğu yerde üzerinde göllerin yer aldığı Egeid karası bulunmaktaydı.

✦ Bu kara, fay hatları boyunca çökmeye başlamış, Akdeniz’in suları buraya dolarak Ege Denizi’ni oluşturmuştur.

✦ Buradaki sular önce bir akarsu vadisi olan Çanakkale Boğazı üzerinden Marmara çanağına dökülerek Marmara Denizi’ni oluşturmuş,

✦ Daha sonra yine bir akarsu vadisi olan İstanbul Boğazı’ndan bir tatlı su gölü olan Karadeniz’e akmıştır. (Ria Tipi Kıyı) Böylece Karadeniz oluşmuştur. (İstanbul ve Çanakkale boğazı oluşmuştur.)

✦ ve Türkiye arazisi bugünkü görünümünü almıştır.

✦ İnsan yeryüzüne yayılmış, erozyon olayı hız kazanmıştır.

Türkiye ve Çevresindeki Levha Hareketleri

      Türkiye arazisi, yer kabuğunun çok hareketli olduğu alanlardan biridir. Türkiye kuzeyde Avrasya Levhası, güneyde ise Afrika ve Arabistan levhaları ile çevrilidir. Diğer levhalara göre büyük olan Avrasya Levhası, daha yavaş hareket eder. Güneyde yer alan Afrika levhası yılda 9 mm, Arabistan levhası ise yılda 19 mm hızla kuzeyde yer alan Avrasya levhasına doğru ilerlemektedir. Bu levhalar arasında yer alan Anadolu karası sürekli sıkışmaktadır. Arabistan levhasının daha hızlı hareket etmesinden dolayı Doğu Anadolu sürekli yükselmektedir. Bunun sonucunda arada sıkışan Anadolu Levhası'nın ise her yıl yaklaşık 20-30 mm batıya doğru hareket ettiği görülmektedir.

     Avrasya ile Arabistan ve Afrika levhaları arasında sıkışan Türkiye arazisinde önemli ölçüde enerji birikmektedir. Bu enerji, depremlerle açığa çıkmaktadır. Bu nedenle ülkemiz dünyada depremlerin sıklıkla görüldüğü arazilerden biridir. Ülkemizdeki birinci derecede deprem alanları, aynı zamanda faylara paralel olarak üç kuşak hâlinde uzanmaktadır.

Uyarı : Türkiye jeolojik bakımdan oldukça genç bir ülkedir. Türkiye’nin genç bir ülke olmasının kanıtları
şunlardır.
– Depremselliğin aktif olması
– Sıcak su kaynaklarına sıkça rastlanması
– Genç volkanik dağların çok sayıda olması
– Volkanik yörelerde halen gaz çıkışlarının gözlenmesi
– Yapılan ölçümlerin ülkemizin günümüzde de yükselmekte olduğunu göstermesi

Uyarı : I. ve II. Zamanda oluşmuş araziler yaşlı, III.ve IV. Zamanda oluşmuş araziler ise genç arazi olarak adlandırılmaktadır. Masif arazilerde deprem riski çok düşük, sıcak su kaynakları az, metamorfik kayaçlar yaygındır. Türkiye büyük ölçüde genç bir ülke olduğundan;
✦ III. ve IV zaman kayaçları oldukça yaygındır. Tuz, linyit ve bor kaynaklarının fazla olması bunların III.
Zamanda oluştuğunu göstermektedir.
✦ Fay hatları fazladır.
✦ Deprem tehlikesi yüksektir.
✦ Ortalama yükselti fazladır.
✦ Dolayısıyla Türkiye; akarsuların denge profiline ulaşmadığı bir ülkedir