HARİTALAR-1

2. BÖLÜM

HARİTA BİLGİSİ (KARTOGRAFYA)

Coğrafi Rehberim: Haritalar

Harita Nedir?

İnsan yaşantısında kolaylık sağlamak amacıyla yapılır. Harita, bize rehberlik yapar. Yeryüzünün tamamını veya bir kısmını belli bir oran dahilin de (ölçek) kuşbakışı şeklinde küçültülerek düzlem üzerine aktarılmasına harita denir. Bir harita çizilirken, ilk iş amaca uygun yöntemi belirlemek gerekir.

Harita Çizilirken Dikkat Edilecek Unsurlar:Amaç belirlenir. (Diğerleri üzerinde belirleyicidipr.)

1. Yöntem belirlenir.
2. Alan belirlenir. (koordinatlar, sınırlar)
3. Ölçek belirlenir.
4. Lejant belirlenir. (Harita da kullanılacak olan semboller)

Haritada bulunması gerekenler
 1. Ölçek ilçesiz harita olmaz.
2. Kuşbakışı görünüm
3. Yön oku veya kordinat sistemi
4. Başlık
5. Lejant (harita anahtari)
6. Çerçeve

Harita Çizim Yöntemleri

Bir haritanın hazırlanış amacı vardır ve bu amaca hizmet eden uygun bir yöntem belirlenmelidir. Bazen birden fazla yöntemde kullanılabilir. Türkiye kabartma haritasında hem kabartma yöntemi hemde renklendirme veya izohips yöntemleri kullanılabilir. 

1)İzohips(Eş Yükselti Eğrisi) Yöntemi

Deniz seviyesine göre aynı yükseltideki noktaların birleştirilmesiyle oluşturulmuş haritalara izohips yöntemi ile çizilmiş haritalar denir. Bu yöntem de çizgiler iç içe kapalı eğriler oluşturur. En dıştaki eğri en alçak noktayı en içteki eğri en yüksek noktayı gösterir. Eğrilerin sıklığı ya da seyrekliği azdır. Kıyı çizgisi 0 metre eğrisidir.

Deniz seviyesine göre aynı derinlikteki noktaların birleştirilmesi ile oluşturulan eğrilere de izobat (eş derinlik) denir. 0 metre eğrisi izobat veya izohipsin başlangıç eğrisidir. “Bu yöntem harita çiziminde en sık kullanılan yöntemdir.” Bazen renkler de kullanılabilir.

2)Kabartma Yöntemi

Bu yöntemde yükselti değerleri küçültülerek kabarmış bir şekilde gösterilir. Üç boyutlu ve gerçeğe en yakın haritalardır. Yeryüzü şekillerini en iyi gösterin haritadır fakat yapılışı maliyetli ve taşınması zor olduğu için pek yaygın olarak kullanılmaz.

3)Renklendirme Yöntemi

 

Her rengin belli bir yükselti değeri vardır. Renklendirilerek yeryüzü kabarıyormuş gibi bir his uyandırarak yer şekilleri gösterilmeye çalışılır. Genellikle fiziki haritalar da ve topoğrafya haritalarında kullanılır. En yaygın olarak kullanılan yöntemlerden biridir. Belli renkler belli yukselti araliklarini anlatir. Genel olarak
 0-200 arası koyu yeşil,
200 -500 arası açık yeşil,
500-1000 arası sarı,
1000-1500 arası turuncu,
1500-4500 arası kahverengi,
4500-yukarısı beyazdır.
Kısaca renkler RAKIM i ifade eder. Yani deniz seviyesine göre yükseltiyi gösterir.
NOT: DENIZ seviyesi altındaki karalar gri ilede gösterilebilir bazı haritalarda örnek hazar denizi ve çevresi gibi Lut gölü gibi

4)Tarama Yöntemi

Bu yöntemde de yer şekilleri tarama yoluyla gösterilmeye çalışır. Çizgilerin sık, kısa ve kalın olduğu yerlerde eğim fazla, seyrek, ince ve uzun olduğu yerlerde ise eğim azdır. Düz yerlerde boş bırakılır.

5)Gölgelendirme Yöntemi

Haritanın bir köşesinden 45°’lik eğimli bir şekilde ışık vurdurulur. Aydınlık olan yerde eğim fazla, gölge olan yerde ise eğim azdır. Renklerin tonuna göre eğim şekli anlaşılır. Bu yöntemde yükselti belirlenemez profil çıkarılamaz.

Kullanım Amaçlarına Göre Haritalar

         

Harita çiziminde ilk önce amaç belirlenir. Her haritanın bir amacı vardır ve  Her haritanın da amacı farklıdır. Haritanın ismi, amaca göre konur. Hemen her konuda harita çizilebilir. (neyi, nasıl, ne şekilde ifade edeceğine bağlıdır?)Örneğin iklim bölgeleri haritası, toprak haritası, maden haritası, fiziki harita, nüfus haritası vb.

PROJEKSİYON TİPLERİ

Dünya’nın şekli geoit olduğu için düzlem üzerine aktarmak zordur. Bu nedenle bozulmayı en aza indirmek için değişik yöntemler geliştirilmiştir. Bu yöntemlere projeksiyon yöntemleri (izdüşüm yöntemleri) denir. Dünya’nın şekli geoit olduğu için düzlem üzerine aktarırken muhakkak bozulma olur. Yani, hatasız harita olmaz. En iyi harita modeli, küre üzerine çizilir.

A)Düzlem Projeksiyon

              Kutuplar ve çevresini en iyi gösterin yöntemdir. Çünkü Dünya kutuplardan basık olduğu için bu yöntem Dünya’nın herhangi bir yerin çiziminde kullanılabilir. Daha çok büyük ölçekli haritaların ve dar alanların çiziminde kullanılır.

B)Konik Projeksiyon

              Dünya’nın çevresine koni şeklinde bir kağıt sarılmasıyla oluşturulur. Koni de teğet geçen yerler (45° enlemi) en az hata ile aktarılır. Orta enlemlerden (45° enlemi) uzaklaştıkça bozulma artar. En iyi orta enlemler ve çevresini gösterir.

C)Silindirik Projeksiyon

              En iyi ekvator ve çevresini gösterir. Çünkü ekvatora teğet geçer. Ekvatordan kutuplara doğru gidildikçe hata (bozulma) artar. Daha çok geniş alanların çiziminde yararlanılır. Deniz ve hava ulaşım haritaları, bu yöntemden yararlanarak çizilir.

ÖLÇEK: Harita uzunluğunun gerçek uzunluğa oranıdır.

a) KESiR OLÇEK

Haritadaki 1 cm uzunlugun gerçekte kaç santimetreye eşit oldugunu kesirli ifadelerle gosteren Ölçek tipidir.

Pay daima 1'dir. Buna karşılık paydadaki deger, haritadan haritaya degişiklik gosterebilir. Kesir ölçek farkh şekillerde yazllabilir
.
Örnekler:      1/800000      1:800000

     1    
800 000

b)ÇiZGi  ÖLÇEK

Eşit parçalara bölünmüş birdoğru üzerinde gerçek uzunlukların gösterildiği ölçek tipidir. Çizginin uzunlugu haritadaki uzunlugu, Çizgi iizerindeki rakamlar ise gerçek uzunlugu gosterir.

Örnekteki çizgi ölçegin boyu 4 cm'dir. Buna gore her arahk 1 cm'dir ve gerçekte 10 km'ye eşittir. Bu çizgi ölçegin, kesir ölçek karşılığı 1/l 000 000'dir.

HARİTADA ÖLÇEK DEĞİŞTİKÇE NELER DEĞİŞİR?

A-BÜYÜK ÖLCEKLİ (1/250.000)                          B-KÜÇÜK ÖLÇEKLİ (1/20.000.000)