BUZULLARIN OLUŞTURDUĞU ŞEKİLLER

BUZULLARIN OLUŞTURDUĞU ŞEKİLLER

Kutuplara yakın yerlerde ve dağların yüksek kesimlerinde hava sıcaklığı düşük olduğu için, yıl içerisinde yağan kar erimeyerek birikir...

             

Yıl boyu düşük sıcaklıktan dolayı erimeden geriye kalan karlara kalıcı kar ya da toktağan kar denir. Kalıcı karların başladığı yükseklik kalıcı kar sınırı olarak adlandırılır. Kutuplar tamamen buzullarla kaplıdır.

NOT: Kalıcı kar sınırı, enleme, yükseklik ve bakı durumuna göre değişmektedir. 

Ekvator’dan kutuplara doğru gidildikçe kalıcı karların yükselti sınırı alçalır. Ekvator çevresinde kalıcı kar sınırı 5000-6000 metre iken, örneğin Orta Kuşak’ta bulunan Türkiye’de ortalama 3500-4000 metredir, kutup dairelerinden sonra ise deniz seviyesine kadar iner.

Orta kuşakta yer aldığı için ülkemizde buzulların kapladığı alan azdır. Türkiye’de buzulların etkili olduğu alanlar dağların yüksek kesimleridir. Kaçkarlar, Ağrı Dağı, Süphan Dağı, Buzul
Dağı, Sat Dağı, Erciyes, Aladağlar ve Bolkar dağları, üzerinde buzulların bulunduğu başlıca yerlerdir. Buzul Dağı’ndaki Reşko Tepesi (4168 m) üzerinde yer alan İzbırak Buzul’u, 4 km uzunluğu ve 8 km2lik alanı ile Türkiye’nin en büyük vadi buzuludur.

Günümüzde buzulların kapladığı alan 15 milyon km2 kadardır. Yani yeryüzünün % 10’u buzullarla kaplıdır. Buzulların yeryüzündeki dağılışı şöyledir:

Buzulların Görüldüğü Yerler

Antarktika

Grönland

Dağların yüksek kesimleri (sıcaklık düştüğü için)

 

 1. BUZUL ÇEŞİTLERİ

Oluşum yerlerine göre altı buzul türü vardır.

a. Sirk Buzulu

Dağların yüksek kesimlerinde sirk adı verilen küçük çanaklarda oluşan buzul türüdür. Ülkemizdeki buzulların çoğu bu şekildedir.

b. Vadi Buzulu

Yüksek dağlık alanlarda sirklerden taşarak, bir vadi boyunca aşağı hareket eden buzul çeşididir. Alp Dağları’nda ve Türkiye’de Cilo ve Sat dağlarında bu tip buzullar görülür.

c. Takke Buzulu

Yüksek dağların zirvesinde bunan buzul türüdür. Fuji (Japonya) ve Ağrı dağlarında örnekleri görülür.

d. Örtü Buzulu

Kutuplara yakın sahalarda deniz seviyesine kadar inerek oluşan ve çok geniş alanlara yayılan buzul türüdür. Grönland ve Antarktika’da yaygın olarak görülür.

e. Bankiz

Deniz suyunun donmasıyla denizler üzerinde oluşan buzullara bankiz denir.

f. Buzdağı (Aysberg)

Kutuplardaki buzullardan koparak deniz içerisinde yüzen serbest buzul parçalarına buzdağı denir. Aysberglere kutuplara yakın soğuk denizlerde sıklıkla rastlanır.Ülkemizde görülmez.

        

           

2. BUZULLARIN AŞINIM ŞEKİLLERİ

Buzullar eğim ve yerçekimine bağlı olarak, yamaç boyunca bir hamur gibi hareket eder. Örtü buzulları yılda 6 - 9 m hızla hareket ederken, vadi buzullarında bu hız daha fazladır. Buzullar böylece üzerinde hareket ettikleri yüzeyi aşındırırlar. Törpüleme ve oyma şeklinde gerçekleşen bu harekete buzul aşındırması denir.

    

a. Buzul Vadisi

Buzullar, içine yerleşip hareket ettikleri yatakları zamanla oyarak aşındırır. Enine kesiti U şeklinde olan bu vadilere buzul vadisi denir. İnişli çıkışlı profilleri ile akarsu vadilerinden ayrılırlar. Ülkemizde buzulların etkili olduğu dağlık yüksek kesimlerde görülür.

b. Sirk (Buz Yalağı)

Dağların yüksek kesimlerinde, buzulun ilk oluşmaya başladığı yerde oluşan küçük aşınım çukurluğuna sirk denir. 

c. Hörgüç Kaya

Buzulların aşındırması sonucunda dirençli kayaların farklı aşınmasıyla oluşan kayalara hörgüç kaya denir.Ülkemizde buzulların etkili olduğu dağlık yüksek kesimlerde görülür.

3. BUZULLARIN BİRİKİM ŞEKİLLERİ

Buzullar hareket ederken, kopardıkları taş ve toprakları beraberinde sürüklerler. Bir buzul, eriyerek küçülmeye başladığı sırada taşıdığı maddeleri çeşitli yerlerde biriktirir.

a. Moren (Buzultaş)

Buzullar yamaç boyunca hareket ederken koparmış oldukları parçaları eriyinceye kadar taşır ve eridiği yerde biriktirir. Biriktirilen bu malzemeye moren denir. Ülkemizde buzulların etkili olduğu dağlık yüksek kesimlerde görülür.

b. Sandur Ovası

Buzullardan çıkan akarsular, buzulların önünde ova biçiminde geniş düzlükler oluşturur. Buzul - akarsu biriktirmesi sonucunda oluşan bu düzlüklere sandur ovası denir.Ülkemizde görülmez.

c. Drumlin

Buzul hareketi sonucu oluşan uzun ve balina şeklinde bir tepeciktir.Ülkemizde görülmez.