Su Ekosistemlerinin İşleyişi

SU EKOSİSTEMLERİ

Su ekosistemleri, denizel su ekosistemleri (deniz ve okyanus) ve karasal su ekosistemleri (göl, akarsuve bataklık) olmak üzere ikiye ayrılır. Denizel su ekosistemleri tuzlu sulardan; karasal su ekosistemleri ise bazı tuzlu, sodalı, acı göller dışında genellikle tatlı sulardan oluşur. Yeryüzünde bulunan sular; atmosfer, okyanus ve karalar arasında katı, sıvı ve gaz hâlde yer değiştirir. Su ekosistemleri, su döngüsü sayesinde karasal ekosistemleri etkileyerek karalarda yaşayan diğer canlı türleri için önemli görev üstlenir. En büyük su ekosistemini oluşturan okyanus ve denizler (%97) aynı zamanda önemli nem kaynaklarıdır.
Su ekosistemlerindeki biyoçeşitliliği suyun durgun veya hareketli olması, suların sıcaklık ve derinliği ile sulardaki ışık ve besin maddeleri etkiler. İklim değişiminin belirgin olmadığı su ekosistemlerinde karasal ekosistemler gibi kuşaklara rastlanmaz. Hidrosfer; okyanus, deniz, göl ve akarsu gibi farklı ortamlardan oluşmaktadır. Sular, kimyasal özelliklerine göre genellikle tuzlu ve tatlı sular olarak ikiye ayrılır. Bu ortamların fiziksel ve kimyasal özelliklerinin farklı olması, değişik hayvan ve bitki türlerinin gelişmesine imkân sağlamıştır. Yeryüzündeki canlıların dağılışında su oldukça önemli bir yere sahiptir. Bazı hayvanlar sadece tuzlu veya tatlı sularda, bazıları ise hem tatlı hem de tuzlu sularda yaşayabilmektedir. Yaşamlarını suda devam ettiren canlılar suyun bulunmadığı ortamlarda yaşayamaz. Su; aynı zamanda canlıların gelişme hızları, yaşam süreleri ve davranışları üzerinde de etkilidir.

Su, bütün canlı varlıklarda yüksek oranda bulunan önemli bir maddedir. Örneğin, insan vücudunun % 65'i, bitkilerin ağırlığının  % 60-85'i sudan oluşmaktadır. Suyun canlılar üzerinde olduğu kadar başka canlılar ve cansız çevre üzerinde de çeşitli etkileri vardır.

Okyanusların ortalama derinliği 3700 m olmakla birlikte bazı yerlerde çok daha derin çukurlar bulunur. Burada yaşayabilen çok az sayıda canlı, ışıksız ortama uyum sayılacak biçimde gelişmiştir. Okyanuslardaki bitki ve hayvan türlerinin çoğu ise güneş ışınlarının erişebildiği ilk 100 m’lik derinlikte yaşar.

Okyanusların yüzeyinde dalgaların etkisiyle her an sayısız küçük hava kabarcığı atlamaktadır. Böylece deniz tuzlarınca zengin, pek çok su damlacığı atmosfere fırlatılmaktadır. Bu süreç, aslında biyosfer dengesi için son derece önemlidir. Okyanuslardan atmosfere taşınan toplam tuz  miktarının yıllık 10 milyon ton olduğu hesaplanmıştır. Havada asılı durumdaki küçük tuz kristallerinin yoğuşma olayında önemli etkileri vardır. Aerosol denen bu küçük parçacıklar, bulutların oluşumunu sağlar. Aerosoller olmasaydı iklimler çok daha kurak olurdu. Yağmur damlaları yere düşerken havada bulunan aerosolleri yakalayarak toprağa indirir. Yağışlarla toprağa inen bu tozlar, tarlaların verimini arttırmak için kullanılan geleneksel gübrelerin bazılarının küçük örnekleridir (kalsiyum, magnezyum, potasyum vb. metallerin fosfatları ve sülfatları). Her yıl  yağmu-rlarla kara parçalarının yüzeyine 150 milyon ton gübre düştüğü tahmin edilmektedir.

Su ekosistemlerinin doğal sistemlerin işleyişine başlıca etkileri şunlardır:
• Sular, bazı canlılar için yaşam alanıdır.
• Canlıların yaşaması için su temel bir ihtiyaçtır.
• Okyanus akıntıları, sıcaklığı Ekvator ile kutuplar arasında taşıyarak iklim koşullarını etkiler.
• Hava ile su arasında ısı alışverişi olur. Bu sayede yeryüzünde sıcaklık dağılışı dengelenmiş olur.
• Okyanus akıntıları biyoçeşitliliği de etkiler. Sıcak ve soğuk su akıntılarının karşılaştığı yerler, biyoçeşlitlilik bakımından zengin alanlardır.
• Buharlaşan sular, hava kütleleri tarafından taşınarak başka alanlara yağış olarak düşler. Böylece su ekosistemleri su döngüsünü sağlar.
• Su ekosistemlerinin iklime diğer bir etkisi ise aerosoller sayesindedir. Aerosol, dalgaların etkisiyle patlayan su damlacıkları içinden atmosfere geçen tuzlardır. Bu tuzlar, havadaki nemin yoğuşmasını sağlar; yani bulut oluşumuna katkıda bulunur. Aynı zamanda yağışlarla birlikte toprağa düşen bu tuzlar, toprağın verimliliğini artırır.

Bu içerik e-cografyahane yazarları tarafından meb kitaplarından yararlanarak üretilmiştir.