KOLAY ERİYEN KAYAÇLAR VE KARSTİK ŞEKİLLER

KOLAY ERİYEN KAYAÇLAR VE KARSTİK ŞEKİLLER

-Kalker (Kireçtaşı)

-Jips (Alçıtaşı)

-Kaya tuzu

gibi suda çözünebilen kalsiyum karbonatlı kayaçların yaygın olduğu bölgelerde oluşan şekillere KARSTİK ŞEKİLLER denilir.

Karstik  Şekillerin Oluşabilmesi İçin;

Karstik yapının saf olması

Suyun bol bulunması

Karstik arazinin kalın tabakalar oluşturması

   

TÜRKİYE’DEKİ KARSTİK ARAZİLER

    Ülkemizde kireç taşı üzerinde oluşmuş karstik şekiller daha çok Akdeniz Bölgesi'nde bulunur. Alçı taşı üzerindeki karstik şekillere ise, Tuz Gölü'nün kuzeyinde, Çankırı, Sivas ve Erzincan dolaylarında rastlanır. Buralarda genellikle doline benzer karstik aşınım şekilleri görülür. Ayrıca Ege Bölgesi'nin güneyi, Güneydoğu Anadolu Bölgesi ve Batı Karadeniz Bölümü de karstik şekillerin yer aldığı alanlar arasındadır

 KARSTİK ŞEKİLLERİ

KARSTİK AŞINIM ŞEKİLLERİ

1. LAPYA

Karstik arazilerde sular, kireçtaşlarını aşındırarak oyuklar ve yarıklar oluşturur. Bunlara LAPYA denir. Halk arasında öküz bağırttıran diye bilinir. En küçük karstik aşınım şeklidir. Batı Akdeniz (Mersin - Antalya)de yaygındır.

2. DOLİN :

Lapyalar zamanla genişleyip birleşerek dolinleri oluştururlar. Ülkemizde tava, koyak ve kokurdan olarak bilinen dolinler, çapları bir kaç metre ile 200 metre arasında değişen derin çukurlar şeklindedir. Derinlikleri birkaç metredir. Çapları ise birkaç yüz metreyi bulabilir.

3. UVALA

Daha çok yatay tabakalı düz arazilerde oluşan dolinlerin, zamanla birleşmesiyle meydana gelen ve dolinlere göre daha geniş alan kaplayan karstik şekillere denir.

4. POLYE (GÖLOVA)

Birkaç uvalanın birleşmesiyle polyeler meydana gelir.. Kireçtaşlarından oluşan sahalarda erime ve tektonik hareketlerle oluşan, genişliği birkaç kilometre, uzunluğu 20 - 30 kilometreyi bulan büyük karstik düzlüklere polye denir. Daha çok Akdeniz ve Ege’de rastlanır. Tabanları alüvyonlarla kaplı olanlarına karstik ova da denilir. Açıpayam Tefenni, Kestel, Çeltikçi, Gembos  Bozova, Bademağacı, Korkuteli, Elmalı, Avlan ve Muğla ülkemizdeki polyelerin başlıcalarıdır.

5. OBRUK

Erimeyle ya da mağaraların tavanlarının çökmesiyle oluşan, kuyu şeklinde, derin çukurluklara obruk denir. Obrukların bazılarının tabanında göl bulunur. Türkiye’de Tuz Gölü’nün güneyinde bulunan Obruk Platosu’nda ve Toroslar’da obruklara yaygın olarak rastlanır. İç Anadolu'da Kızören, Kızılören Timraş Akdenizde – Cennet Cehennem obrukları vardır.

6. MAĞARA VE GALERİ

Karstik arazilerde, yeraltı sularının kalkeri eritmesi sonucunda yeraltında oluşan büyük boşluklara mağara denir. Türkiye’de   Damlataş, Dim (Alanya), Narlıkuyu (Mersin), Karain
(Antalya), İnsuyu (Burdur), Yarımburgaz (İstanbul), Ballıca(Tokat) ve Karaca (Gümüşhane) mağaraları, ülkemizdeki mağaraların bazılarıdır.Galeriler ise mağara salonlarını birbirine bağlayan kollardır.

7.  DÜDEN

Kalkerli arazide erimeyle oluşan ve yer üstündeki suları yer altına geçiren ya da yer altındaki suları yeryüzüne çıkaran doğal karstik kuyulara düden denir. Düdenlere halk arasında subatan da denir.

8. KÖR VADİ

Karstik arazilerde görülen ve içindeki akarsuların bir düdende kaybolduğu, kuru vadilere kör vadi denir.

  

  

KARSTİK BİRİKİM ŞEKİLLERİ

   

Karstik sahalarda kimyasal birikim şekilleri, kalsiyum karbonatça zengin suların içindeki karbondioksit gazının uçması ve kalsiyum karbonatın (kalker) tortulanmasıyla oluşur.

A. TRAVERTEN

Karstik bölgelerde kalkeri eriterek bünyesine almış yeraltı suyunun, yeryüzüne çıktığı yerlerde bünyesindeki kalkeri (kalsiyum karbonat) bırakmasıyla oluşan, basamak biçimindeki yeryüzü şekillerine traverten denir. Dünya’da en güzel örnekleri ABD’de Yosemite Milli Parkı’nda; Türkiye’de Denizli’deki Pamukkale’de ve Antalya’da görülür.

B. SARKIT

Mağara tavanından damlayan suların içindeki kirecin tavandan aşağıya doğru ya da mağara duvarlarında birikmesiyle oluşan şekillere sarkıt denir.

C. DİKİT

Mağara tavanından damlayan suların içindeki kirecin tabanda üst üste biriktirmesiyle oluşan şekillere dikit denir.

D. SÜTUN

Bir sarkıt ve dikitin gelişerek birleşmesiyle oluşan şekle sütun denir