İNSAN DOĞA VE COĞRAFYA

 A) 1. BÖLÜM

İNSAN DOĞA VE COĞRAFYA

      DOĞAL UNSUR
Doğada kendiliğinden oluşan hiçbir insan faaliyeti olmadan meydana gelen olaylar ve oluşumlardır. Çöl su toprak hava taş azot güneş yağmur vb.
     BEŞERİ UNSUR
İnsan emeği ile oluşan kendiliğinden meydana gelemeyen olaylar ve yapılardır. Köprü, Kerpiç evler otoyollar Gökdelenler Panama kanalı  vb.

OLAY VE UNSURLAR	DOĞAL	BEŞERİ	İNSAN HAYATINA ETKİLERİ      (Olumlu veya olumsuz)
Güneş
Yağmur
Deniz Dalgası
Gök Gürültüsü
Otomobil
Süveyş Kanalı
Kutup İklimi
Yağmur Ormanları
Akarsu
Kanyon Vadi
Rüzgâr
Kar
Çiğ
Bulut
Bolu Tüneli
Tem Oto Yolu
Kuğulu Park
Karadeniz Sahil Yolu
Karagöz Hacivat
İskenderun Demir Çelik Fabrikası
Safranbolu Evleri
Ankara Metrosu
Cep Telefonu
Bitkiler

 İNSANIN DOĞA İLE ETİKLİŞİMİNDE COĞRAFYANIN YARARI

          Doğadan ve cevreden bağımsız hiçbir unsur ve varlık yoktur. Her doğal ve beşeri unsur bir doğal çevrede meydana gelir. Bu nedenle çevremizde ki her oluşum bir bütünlük içerisinde düşünülmesi zorunluluğu vardır. İnsanın çevre üzerinde çevreninde insan üzerinde etkisi vardır. Aralarında karşılıklı ve sürekli bir etkileşim vardır. Bir birlerine karşı bir üstünlük kurma mücadelesidir. Fakat insanoğlu bu gün kü teknolojik gelişmelere rağmen doğaya tam denetim altına alamamıştır. Doğayı anlamadan doğayı denetim altına almak insanoğlu için gerçekten zordur. Coğrafya doğayı tanıtan anlatan bir bilimdir. İnsanların geleceğe yönelik planlamalarında ve yatırımlarında doğayı dikkate almadan yapılan tüm uygulamalar adeta insanoğlunu cezalandırmaktadır.

 Aral gölünde olduğu gibi.

Bu da gösteriyor ki doğada yapılacak her tür geleceğe yönelik yapılan eylemlerde coğrafi çalışmalara ihtiyaç vardır. Coğrafya burada insan ve çevre arasındaki etkileşimi bir bütün olarak düşünmekte gelecekte yaşanacak sorunlara dikkat çekmekte insanlara yerel bölgesel ve küresel ölçekte coğrafi bir bilinç kazandırmaktadır.

C. COĞRAFYANIN KELİME AN LAMI VE TANIMI

     Coğrafya:  Geo   (Yer anlamında ) -   graphein ( tasvir etmek betimlemek resim çizmek anlamına gelmekedir.)
Doğal unsurları, doğal unsurların kendi arasındaki etkileşimlerini ve doğal unsurlarla insan arasındaki karşılıklı ilişkileri çevresel bütünlük içerisinde inceleyen bir bilim dalıdır.

1.2  Coğrafyanın Konusu

Çevre ile insan arasındaki karşılıklı etkileşim, coğrafyanın konusunu oluşturur ve bunu mekânsal dağılış prensibi içerisinde inceler.

1.  MUHTEŞEM DÖRTLÜ

Atmosfer (Hava Küre): Yeryüzünü çepeçevre saran çeşitli gazlardan oluşan doğal bir ortamdır.
Litosfer (Taş Küre): Yerkürenin kabuğuna verilen isimdir. Kayaçlar litosferi oluşturan başlıca unsurdur.
Biyosfer (Canlılar Küresi):  Litosfer, atmosfer ve hidrosferden oluşan doğal ortam içerisinde yaşayan canlılardan oluşur. Buradaki canlılardan oluşan doğal ortamdır.
Hidrosfer (Su Küre): Okyanus, deniz, göl, akarsu, kaynak suları, buzullar ve yer altı sularının hepsine birden verilen isimdir.

                Bu dört kürenin birbirleriyle muhteşem bir uyumu vardır. Birin de meydana gelen bir değişiklik diğerlerine de etki eder. Dünya gibi muhteşem bir sistemin işleyişi bu dört kürenin takım olarak çalışmasına bağlıdır ve uyumlu hareket ettikleri müddetçe doğal denge bozulmaz.  Birinde meydana gelen bir bozulma sistemin işleyişine zarar verir ekosistem bozulur. En büyük ekosistem dünya ekosistemidir. Dünya ekosistemi bu dört temel ortamdan oluşur. Bu ortamların hepsi bir birine muhtaçtır. Örneğin güneş olmasa sular buharlaşmaz Su döngüsü gerçekleşme. Yerçekimi olmasa su buharı damlara donusup yere düşmez yağış oluşmaz. Isik olmayinca Bitkiler fotosentez yapamaz. Besin üretimi olmaz hayvan ve canlılar beslenemez. Oksijen üretimi olmaz. Oksijen üretimi olmayınca insanlar solunum yapamaz. Su olmasa kimyasal ayrışma olmaz toprak oluşamaz. Sistemde her unsur birbirleriyle uyum içinde olmak zorundadır. Birinin artması diğerlerini olumsuz etkiler. Kendi içerisin de adeta bir takım çalışması yapmaktadırlar. Coğrafya bu küreler deki doğal unsurların insana etkilerini inceler, Bu incelemeleri yaparken çeşitli bilim dallarının verilerinden yararlanır.

1. Coğrafyanın Yardımcı Diğer Bilimleri

Doğal çevreyi, doğal çevrenin insan ile olan karşılıklı ilişkilerini incelerken birçok bilim dalının ortaya koyduğu bilimsel çalışmalardan coğrafya yararlanır.

Jeomofoloji: (jeo=yer) (morfo= şekil) (loji=bilim)Yer şekilleri bilimidir.
Jeoloji: Yerin yapısını ve oluşumunu inceleyen bilim dalıdır.
Jeofizik: Yerin fiziksel yapısını ve özelliklerini inceleyen bilim dalıdır.
Meteoroloji: Atmosfer(hava) olaylarını içeler. (Yağmur, kar, çiğ)
Astronomi: Uzayı ve uzaydaki gök cisimlerini inceler.
Botanik: Bitkileri inceler.
Zooloji: (Zoo= hayvan)Hayvanları inceler.
Etnoloji: İnsanların ırklarını ve etnik kökenlerini inceleyen bilim dalıdır.
Biyoloji: (biyo=canlı)Canlıları inceleyen bilim dalıdır.
Hidroloji: (H²O)Su bilimidir.
Petrografi:Taş bilimidir.
Litoloji: lito=taşTaş (kayaç) bilimidir.
Pedoloji: Toprak bilimidir.
Demografi: demo= Halk Nüfus bilimidir.
Sosyoloji: Toplum bilimidir.
Limnoloji: Göl bilimidir.
Oseonografya: Okyanus bilimidir.
Ekonomi: Üretim-tüketim-dağıtım arasındaki ilişkiyi inceleyen bilim dalıdır.
İstatistik: Çeşitli olayları ve nesneleri düzenli olarak tespit edip rakamlarla ifade eden bilim dalıdır.
Tarih: Geçmişti yaşanmış olayları yer-zaman göstererek, neden-sonuç ilişkisi içerisinde inceleyen bilim dalıdır.
başka bilimin verilerinden de yararlanır. Bu bilimler,  yukarıda listelenmiştir.

COĞRAFYANIN BÖLÜMLERİ

COĞRAFYANIN BÖLÜMLERİ	DOĞAL ORTAMLAR	COĞRAFYA'YA YARDIMCI BİLİMLER
Klimatoloji (İklim Bilimi)	Hava Küre (Atmosfer)	Meteoroloji
Hidrografya(Sular Coğrafyası)	Su Küre (Hidrosfer)	Hidroloji Potamoloji (Akarsu Bilimi), Limnoloji (Göl Bilimi), Oseanografya(Okyanus Bilimi)
Jeomorfoloji (Yer Şekilleri Bilimi) Toprak Coğrafyası	Taş Küre (Litosfer)	Jeofizik (Yer Fiziği Bilimi) Pedoloji (Toprak Bilimi) Litoloji (Taş Bilimi) Kartoğrafya ( Harita Bilimi)
Biyocoğrafya (Canlılar Coğrafyası) Bitki Coğrafyası Hayvan Coğrafyası	Canlılar Küresi (Biyosfer)	Biyoloji Zooloji (Hayvan Bilimi) Botanik (Bitki Bilimi) Tıp ( İnsan Sağlığı) Demoğrafi (Nüfus Bilimi) Tarih (Geçmiş olayları)
Matematik Coğrafyası	Galaksi	Astronomi (Uzay Bilimi) Matematik
Volkan coğrafyası Deprem Coğrafyası	Ateş Küre (Astenosfer)	Jeoloji (Yer Bilimi) Sismoloji (Deprem Bilimi)

Bir Sistemler Bütünü Olarak Dünya

Sistem, bir butun olu§turacak bi-cimde birbirine bagli ogelerin tamamidir. Giinltik hayatimizda "sistem" terimini oldukca sik kullaniriz. Ornegin, ara-bamizm aydmlatma sistemini gece yolculuklari oncesinde kontrol ederiz. Siyasi sistemde oy kullanarak ya da diisuncelerimizi aciklayarak katihmci oluruz.Diinya da bir sistemdir. inceleme alani Dünya olan cografyacilar, bu biiyiik sistemin birbirinden farkli dogal sistemlerden olu§tugunu bilirler.

Bu sistemler; hidrosfer, atmosfer, litosfer ve biyosferdir. Birbirleriyle etkile§im halindeki dogasistemlerin altinda da ba§ka ogeler vardir.Diinya sisteminin tiim ogeleri bir­birine baghdir. Ogelerden birinde meydana gelen degi§im diger ogelerde degisikliklere yol acabilir. Ornegin; bir volkan patladiginda yerin derinlerinden gelen lavlar yiizeye akabilir ve yakm-lardaki bir vadinin di§a acilan bolumiinu kapatabilir (Van golunde i'nde oldugu gibi.). Bu tikaniklik yeni bir goliin olu§masma ya da nehirlerin yon degistirmesine neden olarak bolgenin su akim sistemini etkiler.

Patlama sirasmda atmosfere savrulan büyük miktardaki volkanik kül ve gazlar, yerytiziine ula§an giines lsmlarmi engelleyebilir. Giine§ enerjisi yeryuziine yeterince ula§amaymca hava sicakligi dti§er. Sicakligm degigmesi, bitki ve diger canlilari etkiler. Atmosfere sacilan volkanik kiiller cokelerek, volkanik patlamanm oldugu yerdeki topragm iistiinii kapatabilir. Ortaya cikan yeni volkan kiilii ortusunun topraga dontismesini saglayacak toprak olusum siirecleri yeniden baslar. Sonuc olarak meydana gelecek toprak, diinya sistemini olu§turan pek cok oge arasindaki etkileslmi yansitacaktir. Elbette biyosferde de onemli degisiklikler meydana gelecektir. Bazi organizmalar ve onlarm ya§am alanlari lav ve kiiller altinda kalacak, meydana gelen golde ise yeni ya§am alanlari olu§acaktir.

Insanlar da, canli ve cansiz ogelerin birbirleriyle baglantih oldugu diinya sisteminin bir parcasidir. Dolayisiyla, insan eylemleri de sistemin diger ogeleri-ni etkiler. Petrol ve komiir yaktigrmizda, kiyilarda dalgakiranlar insa ettigimizde ve topragi siirdugumtizde sistemin tiim diger ogelerinde degisiklige neden oluruz.

1,    "Dogal sistemler, insan etkisi olmadan meydana gelmistir ve insanm yardimi olmadan varhgini sürdurmektedir." Buna gore aşagidakilerden hangisi doğal sistemin bir oğesi ya da oradaki olaylardan biri değildir?

A. Yer alti sulari

B. Ormanlar

C.  Tarim alanlari

D. Daglar

E. Depremler

2. Asagidakilerden hangisi insanm dogal sistemler uzerindeki etkisini gosteren bir ornektir?

A.  Depremler sonucu kiyi cizgisinin degismesi

B. Volkanik faaliyetler sonunda tarim alanlarmm yok olmasi

C.  Ekvator'dan kutuplara dogru bitki tiirlerinin degismesi

D.  Keci yeti§tiriciligi nedeniyle ormanlarm kendini yenileyememesi

E.  Bazi akarsularm akiminm yaz mevsiminde azalmasi, kis mevsimmde artmasi

3. Bosluk Doldurma

1.     Cografyanin lnceleme alani genel olarak  ...................            dir.

2.  Bti alan karma§ik bir sistem oldugu igin cografyacilar tarafmdan boltimlere ayrilmi§tir. insan ve 

etkiniikleri disinda kalan olaylari inceleyen bblume..........................insan ve etkinliklerinin ele 

almdigi bblume ise.............................................................denir.

3. Bu ortamlar karsilikli............................halindedir. Dogal sistemi olusturan bblumler,

Iitosfer,.........................................................ve............................. dir.

4. Bir ortamda meydana gelen  .............................       diger ortamlari da etkiler.