TÜRKİYE'DE NÜFUS POLİTİKALARI

TÜRKİYE'DE NÜFUS POLİTİKALARI VE BU POLİTİKALARIN ETKİLERİ
1. Türkiye'de Nüfus Politikaları

 

Türkiye Cumhuriyeti tarihi boyunca ülkemizin sosyoekonomik koşulları sürekli değişmiştir. Doğum, ölüm ve göçler sonucu değişen nüfus özellikleriyle birlikte nüfus politikalarında da önemli değişiklikler olmuştur Cumhuriyet’ten günümüze kadar bu değişim süreci incelendiğinde nüfus artış hızına yönelik uygulanan nüfus politikalarının dört dönem hâlinde ele alındığı görülebilir.

1. 1923 ile 1965 Dönemi

Türkiye Cumhuriyeti’nin kurulduğu dönemde ülkemiz, önce Birinci Dünya Savaşı, ardından Kurtuluş

Savaşı’ndan yeni çıktığı için erkek nüfusumuz azalmıştı. Bu nedenle doğum oranı düşük, çeşitli salgın

hastalıklardan dolayı ölüm oranı yüksekti. Bu dönemde savunmada en önemli askerî güçlerden biri, insan sayısıydı. Ülkemizdeki temel ekonomik etkinlik ise tarım ve hayvancılıktı ve doğal kaynakların önemli bir kısmı işlenmeyi beklemekteydi. Hem tarım alanlarını hem de diğer doğal kaynakları işlemek için insan gücüne olan ihtiyaç fazlaydı. Buna göre cumhuriyetin ilk yıllarında ülkemizin kalkınması ve savunulması için nüfus artış hızımızın artırılması gerekmekteydi. Bu nedenle 1923 ile 1963 yılları arasında Türkiye’de nüfus artış hızını artırmaya yönelik politikalar benimsenmiştir. Benimsenen bu politikalar sonucunda İkinci Dünya Savaşı dönemi hariç, nüfus artış hızı sürekli artmış, 1960 yılında binde 28’i geçmiştir

Bu amaçla gerçekleştirilen başlıca uygulamalar:

• 1929’da çıkarılan bir yasayla çok çocuklu aileler, yol vergisinden muaf tutulmuştur.

• 1930’da doğumevleri kurulmuştur. Böylece anne ve çocuk sağlığına önem verilmiştir.

• 1930 yılında çıkarılan bir yasayla altı ve fazla çocuğu olan kadınların para ya da madalya ile ödüllen-dirilmesi kabul edilmiştir.

• 1930 yılında gebeliği önleyici yöntemlerin ithali, üretilmesi, kullanılması ve kullanılmasının teşvik edilmesi yasaklanmıştır.

• Göçleri teşvik etmek için göçmenlere 1934’te gümrük muafiyeti getirilmiştir.

• Ülkemize gelen göçmenler, toprakların işlenmesi için ülkemize dengeli bir şekilde yerleştirilmeye

çalışılmıştır.

• Evli ve çocuklu memurların maaşlarına çocuk katkısı yapılmıştır.

• Çok çocuklu ailelere hazineye ait topraklardan dağıtılması kararlaştırılmıştır.

• Doğurganlık sürecini uzatmak için evlenme yaşı düşük tutulmuştur. 1938’de çıkarılan bir yasayla

erkeklerde evlenme yaşı 17, kadınlarda 15’e indirilmiştir.

• Kimsesiz çocukları korumak için çocuk esirgeme kurumlarının sayısı artırılmıştır.

• Bilinçli düşük yapan ya da yaptıranlara ceza verilmesi kararlaştırılmıştır

Öte yandan 1950'li yıllardan itibaren tarımda makineleşme, ülke savunmasında insandan ziyade teknolojinin ön plana çıkması, Türkiye'de sağlık hizmetlerinin gelişmesi  sonucu ölüm oranlarının azalması gibi faktörler hızlı nüfus artışına yönelik tartışmaları beraberinde getirmiştir. Dolayısıyla nüfus artışının ekonomik ve sosyal gelişmeyi yavaşlatacağı görüşü benimsenmiş ve 1965 yılında nüfus artış hızını yükseltmeyi amaçlayan politikalardan vazgeçilmiştir.

1965-1980 Dönemi

1950’den sonra hızlanan tarımda makineleşme sonucu tarım alanında iş gücüne duyulan ihtiyaç azalmış, kırsal kesimde işsizlik oranı artmıştır. Sağlık alanındaki ilerlemelere bağlı olarak ölüm oranı azalmış, doğum oranı artmıştır. Bu durum, ülkemizde nüfus artış hızının dolayısıyla nüfusun hızla artmasına  neden olmuştur. Bu durumda nüfus artış hızı, kalkınma hızını geçmiş, nüfus artış hızının ekonomik gelişmeyi yavaşlattığı görüşü benimsenmiştir. Bu nedenle nüfus artış hızını azaltmaya yönelik nüfus politikaları benimsenmiştir.  

1965 yılında Sağlık Bakanlığı bünyesinde Nüfus Planlaması Genel Müdürlüğü kurulmuş, bu kuruluş tarafından nüfus artış hızı kontrol edilmeye çalışılmıştır. Nüfus planlaması kavramı yerine aile planlaması kavramı benimsenmiştir. Nüfus hızını azaltmaya yönelik politikalar ve toplumsal gelişme sonucu nüfus artış hızı bazı dönemlerde artsa da genel olarak azalmıştır, Bu dönemde nüfus artış hızı nın düşürülmesi için gerçekleştirilen 

uygulamaların başlıcaları şunlardır:

• İlk dönemde nüfusun artmasına yönelik uygulanan yasal hükümler yürürlükten kaldırılmıştır.

• Evlenme yaşı kadınlarda 17, erkeklerde 18’e yükseltilmiştir. 

• 1960 yılında gebeliği önleyici yöntemlerin ithali, üretilmesi, kullanılması ve kullanılmasının

teşvik edilmesi serbest bırakılmış, 1963’te doğum kontrolü teşvik edilmiştir.

• Yurt dışına işçi göçünün özendirilmesi gerektiğinin altı çizilmiştir

•Birinci Beş Yıllık Kalkınma Planı’nda kabul edilen nüfus artış hızının azaltılmasına yönelik politikalar,

İkinci Beş Yıllık Kalkınma Planı’nda da kabul edilmiştir. Bu dönemdeki nüfus politikası, ‘’Nüfus politikasının esasını, aile planlaması teşkil etmektedir.’’ şeklinde belirlenmiştir.

Nüfus artış hızının azaltılmasına yönelik politikalar sonraki beş yıllık kalkınma planlarında da uygulanmaya devam etmiştir. Bu önlemlere rağmen nüfus artış hızı düşürülememiş, 1965­-1980 döneminde ülke nüfusu yaklaşık 13 milyon artmıştır.

 

1980-2005 Dönemi

1980’li yıllardan itibaren değişen sosyal, siyasi ve ekonomik şartlar nüfus artışına yönelik soruna farklı bir bakış açısı getirmiştir. Bu dönemde nüfus artış hızının yükselmesi ya da düşmesinden ziyade nüfusun sağlık, eğitim, beslenme ve barınma imkânları ile bebek ölüm hızının azaltılması gibi konular üzerinde durulmuştur. Bu bağlamda benimsenmesi gereken temel ilkenin nüfusun niteliğinin yükseltilmesi olduğu fikri ortaya çıkmıştır. Ayrıca ilk kez 1982 Anayasası'nda yer alan ve ailelere istedikleri zaman, istedikleri sayıda çocuk sahibi olma hakkı veren aile planlamasıyla nüfus yapısında önemli değişiklikler meydana gelmiştir. Bu dönemde başta toplumun eğitim seviye-sinin yükselmesi ve kadınların iş hayatında daha fazla yer alması gibi nedenlerle nüfus artış hızı azalmıştır. 2000'li yılların başlarına gelindiğinde ise nüfus artış hızı ‰15'in altına kadar gerilemiştir. Yaşanan bu durum, ülkemize yönelik bazı tehlikelere sebebiyet verebileceği için devlet yöneticilerini de nüfus politikaları konusunda yeni kararlar almaya sevk etmiştir.

2005'ten Sonrası Dönem

 2000'li yılların başından itibaren nüfus artış hızının ‰15'in, doğurganlık oranının da 2,09'un altına düşmesi ve bu düşüşün devam etme eğilimi göstermesi devlet kademesinde nüfus politikasında değişikliği gündeme getirmiştir. İlerleyen süreçlerde nüfus yapısının meydana getireceği muhtemel riskler kamuoyunda tartışılmaya başlanmıştır. Bununla birlikte hükûmet yetkilileri, 1965’e kadar uygulanan ve nüfus artış hızını yükseltmeyi amaçlayan politikalara dönüş işareti veren bir söylem geliştirmiştir. Bunun yanı sıra doğum oranlarının artırılmasına yönelik özellikle 2014 yılından sonra yapılan bir dizi yasal düzenleme hayata geçirilmiştir. Doğum yapan annelere çocuk sayısına göre maddi destek verilmesi, çalışan anneler için çalışma sürelerinin kısaltılması, doğum izinlerinin artırılması ve bakıcı yardımı yapılması bu yasal düzenlemelerin bazılarıdır.

 

Aşağıda Türkiye'nin belirtilen yıllara ait nüfus miktarı ve nüfus artış hızı grafiği gösterilmiştir (TÜİK). Grafiği inceleyerek aşağıdaki soruları cevaplayınız.

• Cumhuriyet'ten bu yana uygulanan nüfus politikalarının Türkiye'nin nüfus yapısına ne gibi etkilerde bulunduğunu örneklerle açıklayınız.

• 1965 yılına kadar nüfus artışına yönelik politikalar uygulanmasına rağmen 1945 yılında nüfus artış hızı düşmüştür. Bu durumun başlıca nedenleri nelerdir?

• 1985'ten bugüne kadar nüfus artış hızı düşme eğilimi gösterirken Türkiye ekonomisi büyümüştür. 2005'ten sonra nüfusun artmasına yönelik politikaların başarıya ulaşması durumunda Türkiye'nin kazanımları neler olacaktır?

 2. Türkiye Nüfusunun Geleceği

Geçmişten günümüze Türkiye'nin nüfus yapısındaki değişim incelendiğinde doğurganlık hızının özellikle 2000'li yılların başından itibaren düşüş eğiliminde olduğu görülmektedir. Bu değişimin gelecekte nüfus miktarına, yaş yapısına ve diğer demografik süreçlere etkisini TÜİK (Türkiye İstatistik Kurumu) ve UN DESA'nın (Birleşmiş Milletler Ekonomik ve Sosyal İşler Departmanı) hazırladığı nüfus projeksiyonları temel alınarak oluşturulan senaryolarla incelemek mümkündür. TÜİK’in hazırladığı düşük düzey doğurganlık senaryosuna göre doğurganlık hızının doğal akışı içinde azalarak 2050 yılında 1,65’e düşeceği, 2050 yılından sonra da artışa geçerek 2075 yılında 1,85 değerine ulaşacağı varsayılmaktadır. Yüksek düzey doğurganlık senaryosuna göre ise doğurganlık hızının artarak 2050 yılında 3’e ulaşacağı ve 2075 yılına kadar sabit kalacağı varsayılmaktadır. Türkiye’deki mevcut ekonomik büyümenin gelecekte de devam etme potansiyeli göz önüne alındığında doğurganlık seviyesindeki mevcut azalma eğiliminin aynı şekilde devam edeceği öngörülmektedir.

 Etkinlik 1

Aşağıdaki cümlelerde boş bırakılan yerlere doğru sözcük veya sözcükleri yazınız.

• Nüfus politikalarının temelinde .................................. kontrol altında tutma çabaları vardır.
• Ülkemizde 1965­1980 Dönemi'nde nüfus artış hızını ........................ amaçlayan politikalar uygulanmıştır.
• Az gelişmiş ve gelişmekte olan ülkelerde nüfus artış hızının yüksek olması çeşitli ekonomik problemlere ve sosyal dengesizliklere neden olduğu için  ....................................................................... politikalar uygulanır.
• Nüfusun geçmiş dönemlerdeki özelliklerine bakarak gelecekteki nüfusla ilgili varsayıma dayanan öngörülere .............................................. denir.
• Gelişmiş ülkelerde nüfus artış hızının düşmesi ve yaşlı nüfus oranının artmasına bağlı olarak genellikle........................................................................ politikalar uygulanır.

Etkinlik 2

Aşağıda numaralandırılmış şekilde verilen nüfusa dair uygulamaları ilgili dönemlerle eşleştiriniz.

UYGULAMA DÖNEM 1 İlk Nüfus Planlaması Kanunu'nun çıkarılması 1923-1965 2 Çalışan annelerin doğum izin sürelerinin uzatılması 1965-1980 3 Gebeliğin sona erdirilmesinin (kürtaj) serbest bırakılması 1980-2005 4 Aile planlaması kavramının Anayasa'da yer alması 2005 Sonrası 5 Göçlerle nüfusun artırılmaya çalışılması   6 Beş ve daha fazla çocuğu olan ailelerin yol vergisinden muaf tutulması   7 Devlet yöneticilerinin aileleri üç veya daha fazla çocuk sahibi olmaları konusunda teşvikleri   8 Türk Ceza Kanunu'nda nüfus artışı ile ilgili madde hükümleri nin yürürlükten kaldırılması   9 Yurt dışına yönelik işçi göçünün özendirilmesi   10 Kısırlaştırma ve gebeliği önleyici bilgileri yaymanın suç sayılması

Etkinlik 3

Yukarıdaki grafiklerde Türkiye'nin 1950 ve 2017 yıllarına ait nüfus piramitleriyle 2050 ve 2100 yıllarına ait tahminî nüfus piramitleri gösterilmiştir (UN DESA). Grafiklerden yararlanarak aşağıda verilen 2 soruyu cevaplayınız.

·       Piramitleri inceleyerek belirtilen yıllarda nüfus yapısına ait değişimleri nedenleri ile birlikte açıklayınız.

·     Nüfusun yapısındaki değişime bağlı olarak kamu sektörü ile özel sektörün gelecekte hangi alanlarda daha fazla yatırım yapması beklenebilir?

Bu içerik e-cografyahane yazarları tarafından meb kitaplarından yararlanarak üretilmiştir.