HARİTALAR-2

A. Aşağıda aynı büyüklükte kâğıtda çizilen iki farklı harita verilmiştir. Bu haritalardan hangisi küçük ölçeklidir? Hangi özelliklerinden anlayabiliriz? Açıklayınız   

• …………………………………………………………………………...
• ………………………………………………………………………………………...
• ………………………………………………………………………………………...
• ………………………………………………………………………………………...
• ………………………………………………………………………………………...
• ………………………………………………………………………………………...

B. Aşağıda aynı büyüklükte kâğıtda çizilen dört farklı harita verilmiştir.

Aşağıdaki soruları bu haritalara göre cevaplayınız.

SORULAR	CEVAPLAR
1. Yandaki haritaları ölçeğine göre büyükten küçüğe sırlayınız. ?
2. Yandaki haritalardan hangisinin ayrıntısı daha fazladır?
3. Hangi haritada daha geniş alanları göstermektedir?
4. Hangi harita daha dar bir alanı göstermektedir?
5. Hangi haritada bozulma daha fazladır?
6. Hangi haritada bozulma daha azdır?
7. Yandaki haritalardan ayrıntısı az olandan fazla olana doğru sılama yapınız. ?
8. Hangi haritanın hata payı daha azdır?
9. Hangi haritanın hata payı daha fazladır?
10.Hangi harita daha dar bir alanı göstermektedir?
11. Ölçekle ayrıntıyı gösterme gücü arasında nasıl bir ilişki vardır?
12. Hangi haritanın Kesir değeri daha küçüktür?
13. Hangi haritanın ölçeğinin paydası daha büyüktür?
14. Hangi haritanın ölçeğinin paydası daha küçüktür?
15.Hangi harita daha yakın göstermektedir?
16. Hangi harita daha uzak göstermektedir?
17. Yandaki haritalardan hangisinin ayrıntısı daha azdır?
18. A haritasından daha ayrıntılı bir harita yapmak istersek bu haritanın ölçeği ne olmalıdır?
19.  A haritasının ölçeğinde Türkiye (B) haritasını çizecek olsaydık haritamız da nasıl bir değişiklik olurdu?
20. Türkiye’yi hangi haritanın ölçeğinde çizseydik kağıtta daha az yer kaplardı?
21.İzohipsler arası yükselti farkı fazladır.

HARİTA UZUNLUK HESAPLAMALARI

Gerçek Uzunluk Bulma

Soru: A ve B kentleri arası 1/500.000 ölçekli bir haritada 12 cm gösterilmiştir. Bu iki kent arası kaç km’dir.

1cm            5km

12cm            x          500.000 cm=5 km

   1.x=12.5

    X=60 km

Soru: A ve B kentleri arası 1/800.000 ölçekli bir haritada 24 cm gösterilmiştir. Bu iki kent arası kaç km’dir?

1cm          8km

24cm          x                       800.000 cm= 8 km

1.x=24.8

X=192 km

Harita Uzunluğu Bulma

Soru: Gerçekte 1800 km olan A ve B arası 1/300.000 ölçekli bir harita da kaç cm gösterilir

  1cm          3km                                      1/300.000cm= 3 km

    X           1800km

  3x=1800 km

   x=600 cm

Soru: Gerçekte 620 km olan A ve B şehirleri arası 1/500.000 ölçekli bir haritada kaç cm gösterilir?

1cm          5km

   x             620                          

  5x=620

  x=124 km

Ölçek Bulma

Soru: Gerçekte 350 km olan A ve B kentleri arası, bir haritada 10 cm gösterilmiştir. Bu haritanın ölçeği nedir?

10cm          350km

1cm                x                1/3500.000cm=350km

   10.x=350.1

   10x=350

    x=35km

Soru: Gerçekte 400 km olan A ve B kentleri arası, bir haritada 8cm gösterilmiştir. Bu haritanın ölçeği nedir?

8cm         400km

1cm            x

x.8=400.1                                   1/50km=50.000.00cm

8x=400

X=50km

HARİTA ALAN HESAPLAMALARI

Gerçek Alan Bulma

Soru: 1/400.000 ölçekli bir haritada, bir göl 4cm² gösterilmiştir. Bu gölün gerçek alanı kaç km² dir?

1cm²         16km²

4cm²            x

   1.x=16.4                                                                           1/400.000 cm=4 km  

    X=64km²

Soru: 1/600.000 ölçekli bir haritada bir arsa 3cm² gösterilmiştir. Bu arsanın alanı kaç km'dir?

1cm²           36km²

3cm²          x                                             1/600.000cm=6km

   1.x=36.3

   x=108km²

Haritadaki Alanı Bulma

Soru: Gerçekte 400km² olan bir yer 1/200.000 ölçekli bir haritada kaç cm² gösterilir?

1cm          4km²

  X           400km²                1/200.000cm=2km

   x.4=400.1

   x=100cm²

Soru: Gerçekte 500km² olan bir yerde 1/500.000 ölçekli bir haritada kaç cm² gösterilir?

1cm²          25km²

  X              500km²

   x.25=500.1                         1/500.000cm=5km

   x=200cm²

Haritanın Ölçeğini Bulma

Soru: İki kent arası uzaklık 10km'dir. Bir haritada bu uzaklık 10cm ile gösterildiğine göre haritanın ölçeği nedir?

10cm         10km

 1cm              x

  10.X=10.1

   x=1      =        1/100.000km

Soru: İki kent arası 1200km'dir. Bir haritada bu uzaklık 60cm ile ölçüldüğüne göre haritanın ölçeği nedir?

60cm        1200km

 1cm            x

   x.60=1.1200

   x=20      =      1/200.000

Gerçek  Alan Bulma

Soru: 1/500.000 ölçekli bir haritada 3cm² gösterilen bir gölün gerçek alanı kaç km²'dir.

1cm²          225km²

3cm²              x                1/1500.000cm=15km

  x.1=3.225

  x=675km²

Soru: 1/400.000 ölçekli bir haritada 25cm² gösterilen bir alan gerçekte kaç km²'dir?

1cm²         16km²

25cm²          x                    1/400.000cm=4km

 x.1=16.25

 x=400km²

Haritadaki Alanı Bulma

Soru: Gerçekte 96km² olan bir göl, 1/400.000 bir haritada kaç cm² olarak gösterilir?

1cm²          16km²

X               96km²                         1/400.000cm=4km

x.16=96.12

x=192cm²

Soru: Gerçekte 600km² olan bir göl, 1/1000.000 ölçekli bir haritada kaç cm² olarak gösterilebilir?

1cm²        100km²

X              600km²                 1/1000.000cm=10km

x.100=600.1

x=6cm²

Gerçek Uzunluk Bulma

Soru: 1/3000.000 ölçekli bir haritada 4cm olarak gösterilen bir uzunluk, gerçekte kaç km'dir?

1cm        30km

4cm           x                        1/3000.000cm=30km

x.1=4.30

x=120km

Soru: 1/400.000 ölçekli bir haritada 2cm olarak gösterilen bir uzunluk, gerçekte kaç km'dir?

1cm       4km

2cm          x                             1/400.000cm=4km

1.x=4.2 

X=8km

Haritada Alan Bulma

Soru: Gerçekte 900km² olan bir arsa 1/300.000 ölçekli bir haritada kaç cm² gösterilir?

1cm         9km²

X            900km²                   1/300.000cm=3km

x.9=1.900

x=100cm²

Ölçek Bulma(alanda)

Soru: Gerçek alanı 256km² olan bir göl haritada 16cm² gösterilmiştir. Bu haritanın ölçeği nedir?

16cm²        256km²

1cm²              x                               x=16 km² ise;

16.x=256.1                                   1/400.000km

X=16km²

Soru:  Gerçek alanı 196km² olan bir arsa, bir haritada 4cm²  gösterilmiştir. Bu haritanın ölçeği nedir?

4cm²         196km²

1cm²             x                         x=49km² ise;

1.196=4.x                               1/700.000cm

X=49 km²

HARİTALAR-1

2. BÖLÜM

HARİTA BİLGİSİ (KARTOGRAFYA)

Coğrafi Rehberim: Haritalar

Harita Nedir?

İnsan yaşantısında kolaylık sağlamak amacıyla yapılır. Harita, bize rehberlik yapar. Yeryüzünün tamamını veya bir kısmını belli bir oran dahilin de (ölçek) kuşbakışı şeklinde küçültülerek düzlem üzerine aktarılmasına harita denir. Bir harita çizilirken, ilk iş amaca uygun yöntemi belirlemek gerekir.

Harita Çizilirken Dikkat Edilecek Unsurlar:Amaç belirlenir. (Diğerleri üzerinde belirleyicidipr.)

1. Yöntem belirlenir.
2. Alan belirlenir. (koordinatlar, sınırlar)
3. Ölçek belirlenir.
4. Lejant belirlenir. (Harita da kullanılacak olan semboller)

Haritada bulunması gerekenler
 1. Ölçek ilçesiz harita olmaz.
2. Kuşbakışı görünüm
3. Yön oku veya kordinat sistemi
4. Başlık
5. Lejant (harita anahtari)
6. Çerçeve

Harita Çizim Yöntemleri

Bir haritanın hazırlanış amacı vardır ve bu amaca hizmet eden uygun bir yöntem belirlenmelidir. Bazen birden fazla yöntemde kullanılabilir. Türkiye kabartma haritasında hem kabartma yöntemi hemde renklendirme veya izohips yöntemleri kullanılabilir. 

1)İzohips(Eş Yükselti Eğrisi) Yöntemi

Deniz seviyesine göre aynı yükseltideki noktaların birleştirilmesiyle oluşturulmuş haritalara izohips yöntemi ile çizilmiş haritalar denir. Bu yöntem de çizgiler iç içe kapalı eğriler oluşturur. En dıştaki eğri en alçak noktayı en içteki eğri en yüksek noktayı gösterir. Eğrilerin sıklığı ya da seyrekliği azdır. Kıyı çizgisi 0 metre eğrisidir.

Deniz seviyesine göre aynı derinlikteki noktaların birleştirilmesi ile oluşturulan eğrilere de izobat (eş derinlik) denir. 0 metre eğrisi izobat veya izohipsin başlangıç eğrisidir. “Bu yöntem harita çiziminde en sık kullanılan yöntemdir.” Bazen renkler de kullanılabilir.

2)Kabartma Yöntemi

Bu yöntemde yükselti değerleri küçültülerek kabarmış bir şekilde gösterilir. Üç boyutlu ve gerçeğe en yakın haritalardır. Yeryüzü şekillerini en iyi gösterin haritadır fakat yapılışı maliyetli ve taşınması zor olduğu için pek yaygın olarak kullanılmaz.

3)Renklendirme Yöntemi

 

Her rengin belli bir yükselti değeri vardır. Renklendirilerek yeryüzü kabarıyormuş gibi bir his uyandırarak yer şekilleri gösterilmeye çalışılır. Genellikle fiziki haritalar da ve topoğrafya haritalarında kullanılır. En yaygın olarak kullanılan yöntemlerden biridir. Belli renkler belli yukselti araliklarini anlatir. Genel olarak
 0-200 arası koyu yeşil,
200 -500 arası açık yeşil,
500-1000 arası sarı,
1000-1500 arası turuncu,
1500-4500 arası kahverengi,
4500-yukarısı beyazdır.
Kısaca renkler RAKIM i ifade eder. Yani deniz seviyesine göre yükseltiyi gösterir.
NOT: DENIZ seviyesi altındaki karalar gri ilede gösterilebilir bazı haritalarda örnek hazar denizi ve çevresi gibi Lut gölü gibi

4)Tarama Yöntemi

Bu yöntemde de yer şekilleri tarama yoluyla gösterilmeye çalışır. Çizgilerin sık, kısa ve kalın olduğu yerlerde eğim fazla, seyrek, ince ve uzun olduğu yerlerde ise eğim azdır. Düz yerlerde boş bırakılır.

5)Gölgelendirme Yöntemi

Haritanın bir köşesinden 45°’lik eğimli bir şekilde ışık vurdurulur. Aydınlık olan yerde eğim fazla, gölge olan yerde ise eğim azdır. Renklerin tonuna göre eğim şekli anlaşılır. Bu yöntemde yükselti belirlenemez profil çıkarılamaz.

Kullanım Amaçlarına Göre Haritalar

         

Harita çiziminde ilk önce amaç belirlenir. Her haritanın bir amacı vardır ve  Her haritanın da amacı farklıdır. Haritanın ismi, amaca göre konur. Hemen her konuda harita çizilebilir. (neyi, nasıl, ne şekilde ifade edeceğine bağlıdır?)Örneğin iklim bölgeleri haritası, toprak haritası, maden haritası, fiziki harita, nüfus haritası vb.

PROJEKSİYON TİPLERİ

Dünya’nın şekli geoit olduğu için düzlem üzerine aktarmak zordur. Bu nedenle bozulmayı en aza indirmek için değişik yöntemler geliştirilmiştir. Bu yöntemlere projeksiyon yöntemleri (izdüşüm yöntemleri) denir. Dünya’nın şekli geoit olduğu için düzlem üzerine aktarırken muhakkak bozulma olur. Yani, hatasız harita olmaz. En iyi harita modeli, küre üzerine çizilir.

A)Düzlem Projeksiyon

              Kutuplar ve çevresini en iyi gösterin yöntemdir. Çünkü Dünya kutuplardan basık olduğu için bu yöntem Dünya’nın herhangi bir yerin çiziminde kullanılabilir. Daha çok büyük ölçekli haritaların ve dar alanların çiziminde kullanılır.

B)Konik Projeksiyon

              Dünya’nın çevresine koni şeklinde bir kağıt sarılmasıyla oluşturulur. Koni de teğet geçen yerler (45° enlemi) en az hata ile aktarılır. Orta enlemlerden (45° enlemi) uzaklaştıkça bozulma artar. En iyi orta enlemler ve çevresini gösterir.

C)Silindirik Projeksiyon

              En iyi ekvator ve çevresini gösterir. Çünkü ekvatora teğet geçer. Ekvatordan kutuplara doğru gidildikçe hata (bozulma) artar. Daha çok geniş alanların çiziminde yararlanılır. Deniz ve hava ulaşım haritaları, bu yöntemden yararlanarak çizilir.

ÖLÇEK: Harita uzunluğunun gerçek uzunluğa oranıdır.

a) KESiR OLÇEK

Haritadaki 1 cm uzunlugun gerçekte kaç santimetreye eşit oldugunu kesirli ifadelerle gosteren Ölçek tipidir.

Pay daima 1'dir. Buna karşılık paydadaki deger, haritadan haritaya degişiklik gosterebilir. Kesir ölçek farkh şekillerde yazllabilir
.
Örnekler:      1/800000      1:800000

     1    
800 000

b)ÇiZGi  ÖLÇEK

Eşit parçalara bölünmüş birdoğru üzerinde gerçek uzunlukların gösterildiği ölçek tipidir. Çizginin uzunlugu haritadaki uzunlugu, Çizgi iizerindeki rakamlar ise gerçek uzunlugu gosterir.

Örnekteki çizgi ölçegin boyu 4 cm'dir. Buna gore her arahk 1 cm'dir ve gerçekte 10 km'ye eşittir. Bu çizgi ölçegin, kesir ölçek karşılığı 1/l 000 000'dir.

HARİTADA ÖLÇEK DEĞİŞTİKÇE NELER DEĞİŞİR?

A-BÜYÜK ÖLCEKLİ (1/250.000)                          B-KÜÇÜK ÖLÇEKLİ (1/20.000.000)

İNSAN DOĞA VE COĞRAFYA

 A) 1. BÖLÜM

İNSAN DOĞA VE COĞRAFYA

      DOĞAL UNSUR
Doğada kendiliğinden oluşan hiçbir insan faaliyeti olmadan meydana gelen olaylar ve oluşumlardır. Çöl su toprak hava taş azot güneş yağmur vb.
     BEŞERİ UNSUR
İnsan emeği ile oluşan kendiliğinden meydana gelemeyen olaylar ve yapılardır. Köprü, Kerpiç evler otoyollar Gökdelenler Panama kanalı  vb.

OLAY VE UNSURLAR	DOĞAL	BEŞERİ	İNSAN HAYATINA ETKİLERİ      (Olumlu veya olumsuz)
Güneş
Yağmur
Deniz Dalgası
Gök Gürültüsü
Otomobil
Süveyş Kanalı
Kutup İklimi
Yağmur Ormanları
Akarsu
Kanyon Vadi
Rüzgâr
Kar
Çiğ
Bulut
Bolu Tüneli
Tem Oto Yolu
Kuğulu Park
Karadeniz Sahil Yolu
Karagöz Hacivat
İskenderun Demir Çelik Fabrikası
Safranbolu Evleri
Ankara Metrosu
Cep Telefonu
Bitkiler

 İNSANIN DOĞA İLE ETİKLİŞİMİNDE COĞRAFYANIN YARARI

          Doğadan ve cevreden bağımsız hiçbir unsur ve varlık yoktur. Her doğal ve beşeri unsur bir doğal çevrede meydana gelir. Bu nedenle çevremizde ki her oluşum bir bütünlük içerisinde düşünülmesi zorunluluğu vardır. İnsanın çevre üzerinde çevreninde insan üzerinde etkisi vardır. Aralarında karşılıklı ve sürekli bir etkileşim vardır. Bir birlerine karşı bir üstünlük kurma mücadelesidir. Fakat insanoğlu bu gün kü teknolojik gelişmelere rağmen doğaya tam denetim altına alamamıştır. Doğayı anlamadan doğayı denetim altına almak insanoğlu için gerçekten zordur. Coğrafya doğayı tanıtan anlatan bir bilimdir. İnsanların geleceğe yönelik planlamalarında ve yatırımlarında doğayı dikkate almadan yapılan tüm uygulamalar adeta insanoğlunu cezalandırmaktadır.

 Aral gölünde olduğu gibi.

Bu da gösteriyor ki doğada yapılacak her tür geleceğe yönelik yapılan eylemlerde coğrafi çalışmalara ihtiyaç vardır. Coğrafya burada insan ve çevre arasındaki etkileşimi bir bütün olarak düşünmekte gelecekte yaşanacak sorunlara dikkat çekmekte insanlara yerel bölgesel ve küresel ölçekte coğrafi bir bilinç kazandırmaktadır.

C. COĞRAFYANIN KELİME AN LAMI VE TANIMI

     Coğrafya:  Geo   (Yer anlamında ) -   graphein ( tasvir etmek betimlemek resim çizmek anlamına gelmekedir.)
Doğal unsurları, doğal unsurların kendi arasındaki etkileşimlerini ve doğal unsurlarla insan arasındaki karşılıklı ilişkileri çevresel bütünlük içerisinde inceleyen bir bilim dalıdır.

1.2  Coğrafyanın Konusu

Çevre ile insan arasındaki karşılıklı etkileşim, coğrafyanın konusunu oluşturur ve bunu mekânsal dağılış prensibi içerisinde inceler.

1.  MUHTEŞEM DÖRTLÜ

Atmosfer (Hava Küre): Yeryüzünü çepeçevre saran çeşitli gazlardan oluşan doğal bir ortamdır.
Litosfer (Taş Küre): Yerkürenin kabuğuna verilen isimdir. Kayaçlar litosferi oluşturan başlıca unsurdur.
Biyosfer (Canlılar Küresi):  Litosfer, atmosfer ve hidrosferden oluşan doğal ortam içerisinde yaşayan canlılardan oluşur. Buradaki canlılardan oluşan doğal ortamdır.
Hidrosfer (Su Küre): Okyanus, deniz, göl, akarsu, kaynak suları, buzullar ve yer altı sularının hepsine birden verilen isimdir.

                Bu dört kürenin birbirleriyle muhteşem bir uyumu vardır. Birin de meydana gelen bir değişiklik diğerlerine de etki eder. Dünya gibi muhteşem bir sistemin işleyişi bu dört kürenin takım olarak çalışmasına bağlıdır ve uyumlu hareket ettikleri müddetçe doğal denge bozulmaz.  Birinde meydana gelen bir bozulma sistemin işleyişine zarar verir ekosistem bozulur. En büyük ekosistem dünya ekosistemidir. Dünya ekosistemi bu dört temel ortamdan oluşur. Bu ortamların hepsi bir birine muhtaçtır. Örneğin güneş olmasa sular buharlaşmaz Su döngüsü gerçekleşme. Yerçekimi olmasa su buharı damlara donusup yere düşmez yağış oluşmaz. Isik olmayinca Bitkiler fotosentez yapamaz. Besin üretimi olmaz hayvan ve canlılar beslenemez. Oksijen üretimi olmaz. Oksijen üretimi olmayınca insanlar solunum yapamaz. Su olmasa kimyasal ayrışma olmaz toprak oluşamaz. Sistemde her unsur birbirleriyle uyum içinde olmak zorundadır. Birinin artması diğerlerini olumsuz etkiler. Kendi içerisin de adeta bir takım çalışması yapmaktadırlar. Coğrafya bu küreler deki doğal unsurların insana etkilerini inceler, Bu incelemeleri yaparken çeşitli bilim dallarının verilerinden yararlanır.

1. Coğrafyanın Yardımcı Diğer Bilimleri

Doğal çevreyi, doğal çevrenin insan ile olan karşılıklı ilişkilerini incelerken birçok bilim dalının ortaya koyduğu bilimsel çalışmalardan coğrafya yararlanır.

Jeomofoloji: (jeo=yer) (morfo= şekil) (loji=bilim)Yer şekilleri bilimidir.
Jeoloji: Yerin yapısını ve oluşumunu inceleyen bilim dalıdır.
Jeofizik: Yerin fiziksel yapısını ve özelliklerini inceleyen bilim dalıdır.
Meteoroloji: Atmosfer(hava) olaylarını içeler. (Yağmur, kar, çiğ)
Astronomi: Uzayı ve uzaydaki gök cisimlerini inceler.
Botanik: Bitkileri inceler.
Zooloji: (Zoo= hayvan)Hayvanları inceler.
Etnoloji: İnsanların ırklarını ve etnik kökenlerini inceleyen bilim dalıdır.
Biyoloji: (biyo=canlı)Canlıları inceleyen bilim dalıdır.
Hidroloji: (H²O)Su bilimidir.
Petrografi:Taş bilimidir.
Litoloji: lito=taşTaş (kayaç) bilimidir.
Pedoloji: Toprak bilimidir.
Demografi: demo= Halk Nüfus bilimidir.
Sosyoloji: Toplum bilimidir.
Limnoloji: Göl bilimidir.
Oseonografya: Okyanus bilimidir.
Ekonomi: Üretim-tüketim-dağıtım arasındaki ilişkiyi inceleyen bilim dalıdır.
İstatistik: Çeşitli olayları ve nesneleri düzenli olarak tespit edip rakamlarla ifade eden bilim dalıdır.
Tarih: Geçmişti yaşanmış olayları yer-zaman göstererek, neden-sonuç ilişkisi içerisinde inceleyen bilim dalıdır.
başka bilimin verilerinden de yararlanır. Bu bilimler,  yukarıda listelenmiştir.

COĞRAFYANIN BÖLÜMLERİ

COĞRAFYANIN BÖLÜMLERİ	DOĞAL ORTAMLAR	COĞRAFYA'YA YARDIMCI BİLİMLER
Klimatoloji (İklim Bilimi)	Hava Küre (Atmosfer)	Meteoroloji
Hidrografya(Sular Coğrafyası)	Su Küre (Hidrosfer)	Hidroloji Potamoloji (Akarsu Bilimi), Limnoloji (Göl Bilimi), Oseanografya(Okyanus Bilimi)
Jeomorfoloji (Yer Şekilleri Bilimi) Toprak Coğrafyası	Taş Küre (Litosfer)	Jeofizik (Yer Fiziği Bilimi) Pedoloji (Toprak Bilimi) Litoloji (Taş Bilimi) Kartoğrafya ( Harita Bilimi)
Biyocoğrafya (Canlılar Coğrafyası) Bitki Coğrafyası Hayvan Coğrafyası	Canlılar Küresi (Biyosfer)	Biyoloji Zooloji (Hayvan Bilimi) Botanik (Bitki Bilimi) Tıp ( İnsan Sağlığı) Demoğrafi (Nüfus Bilimi) Tarih (Geçmiş olayları)
Matematik Coğrafyası	Galaksi	Astronomi (Uzay Bilimi) Matematik
Volkan coğrafyası Deprem Coğrafyası	Ateş Küre (Astenosfer)	Jeoloji (Yer Bilimi) Sismoloji (Deprem Bilimi)

Bir Sistemler Bütünü Olarak Dünya

Sistem, bir butun olu§turacak bi-cimde birbirine bagli ogelerin tamamidir. Giinltik hayatimizda "sistem" terimini oldukca sik kullaniriz. Ornegin, ara-bamizm aydmlatma sistemini gece yolculuklari oncesinde kontrol ederiz. Siyasi sistemde oy kullanarak ya da diisuncelerimizi aciklayarak katihmci oluruz.Diinya da bir sistemdir. inceleme alani Dünya olan cografyacilar, bu biiyiik sistemin birbirinden farkli dogal sistemlerden olu§tugunu bilirler.

Bu sistemler; hidrosfer, atmosfer, litosfer ve biyosferdir. Birbirleriyle etkile§im halindeki dogasistemlerin altinda da ba§ka ogeler vardir.Diinya sisteminin tiim ogeleri bir­birine baghdir. Ogelerden birinde meydana gelen degi§im diger ogelerde degisikliklere yol acabilir. Ornegin; bir volkan patladiginda yerin derinlerinden gelen lavlar yiizeye akabilir ve yakm-lardaki bir vadinin di§a acilan bolumiinu kapatabilir (Van golunde i'nde oldugu gibi.). Bu tikaniklik yeni bir goliin olu§masma ya da nehirlerin yon degistirmesine neden olarak bolgenin su akim sistemini etkiler.

Patlama sirasmda atmosfere savrulan büyük miktardaki volkanik kül ve gazlar, yerytiziine ula§an giines lsmlarmi engelleyebilir. Giine§ enerjisi yeryuziine yeterince ula§amaymca hava sicakligi dti§er. Sicakligm degigmesi, bitki ve diger canlilari etkiler. Atmosfere sacilan volkanik kiiller cokelerek, volkanik patlamanm oldugu yerdeki topragm iistiinii kapatabilir. Ortaya cikan yeni volkan kiilii ortusunun topraga dontismesini saglayacak toprak olusum siirecleri yeniden baslar. Sonuc olarak meydana gelecek toprak, diinya sistemini olu§turan pek cok oge arasindaki etkileslmi yansitacaktir. Elbette biyosferde de onemli degisiklikler meydana gelecektir. Bazi organizmalar ve onlarm ya§am alanlari lav ve kiiller altinda kalacak, meydana gelen golde ise yeni ya§am alanlari olu§acaktir.

Insanlar da, canli ve cansiz ogelerin birbirleriyle baglantih oldugu diinya sisteminin bir parcasidir. Dolayisiyla, insan eylemleri de sistemin diger ogeleri-ni etkiler. Petrol ve komiir yaktigrmizda, kiyilarda dalgakiranlar insa ettigimizde ve topragi siirdugumtizde sistemin tiim diger ogelerinde degisiklige neden oluruz.

1,    "Dogal sistemler, insan etkisi olmadan meydana gelmistir ve insanm yardimi olmadan varhgini sürdurmektedir." Buna gore aşagidakilerden hangisi doğal sistemin bir oğesi ya da oradaki olaylardan biri değildir?

A. Yer alti sulari

B. Ormanlar

C.  Tarim alanlari

D. Daglar

E. Depremler

2. Asagidakilerden hangisi insanm dogal sistemler uzerindeki etkisini gosteren bir ornektir?

A.  Depremler sonucu kiyi cizgisinin degismesi

B. Volkanik faaliyetler sonunda tarim alanlarmm yok olmasi

C.  Ekvator'dan kutuplara dogru bitki tiirlerinin degismesi

D.  Keci yeti§tiriciligi nedeniyle ormanlarm kendini yenileyememesi

E.  Bazi akarsularm akiminm yaz mevsiminde azalmasi, kis mevsimmde artmasi

3. Bosluk Doldurma

1.     Cografyanin lnceleme alani genel olarak  ...................            dir.

2.  Bti alan karma§ik bir sistem oldugu igin cografyacilar tarafmdan boltimlere ayrilmi§tir. insan ve 

etkiniikleri disinda kalan olaylari inceleyen bblume..........................insan ve etkinliklerinin ele 

almdigi bblume ise.............................................................denir.

3. Bu ortamlar karsilikli............................halindedir. Dogal sistemi olusturan bblumler,

Iitosfer,.........................................................ve............................. dir.

4. Bir ortamda meydana gelen  .............................       diger ortamlari da etkiler.