RÜZGARLAR VE ÇEŞİTLERİ

RÜZGARLAR

YB merkezinden, AB merkezine doğru oluşan hava akımına rüzgar denir. Rüzgar her zaman YB' den AB' ye doğru eser.

1)Basınç Farkı

Basınç farkı ne kadar fazlaysa rüzgarın hızı da o kadar fazladır. 

2)Basınç Merkezler Arasındaki Uzaklık

Basınç merkezleri arasındaki uzaklık ne kadar yakınsa rüzgar o kadar hızlı eser, ne kadar uzaksa rüzgar o kadar yavaş eser.

3)Kara ve Denizlerde Rüzgarın Hızı Değişir

Karalarda sürtünme, engel,(bitkiler, ağaçlar, binalar) fazladır. Rüzgarın hızını keser. Denizlerde ise engel yoktur, hızlı eser.

4)Günlük Hareket

Dünya'nın kendi etrafında hareketi sonucunda rüzgarlar(kariyolis kuvveti) sapmaya uğrar. Bu sapma Rüzgarın hızı azaltır.

RÜZGARIN YÖNÜNÜ ETKİLEYEN FAKTÖRLER

1)Basınç Merkezlerinin Konumu 

Rüzgar her zaman YB den AB ye doğru eser. Basınç merkezlerinin konumu rüzgarın yönünün etkiler.

2)Yer Şekillerinin Uzanış Yönü 

Yer şekillerinin uzanış yönü, hakim rüzgar yönünün etkiler. Hakim rüzgar yönü kuzey-güney yönlüdür

3)Dünya'nın Hareketi

Dünya batıdan doğuya doğru döner. Bu yüzden rüzgarların yönünde sapmalar oluşur. KYK' de esiş yönünün sağına, GKY' de esiş yönünün soluna sapar.

RÜZGAR ÇEŞİTLERİ

Yeryüzündeki sürekli rüzgârların başlıcaları:

Alizeler: 30° kuzey ve güney enlemleri çevresindeki dinamik yüksek basınç (DYB) kuşağından Ekvator çevresindeki termik alçak basınç

(TAB) kuşağına doğru eser. Daha çok koriyolis kuvvetinin etkisiyle Kuzey Yarım Küre'de esme yönünün sağına, Güney Yarım Küre'de ise soluna doğru sapma gösterir. Alize rüzgârlarının hızı ortalama 15-40 km/saattir. Estikleri kuşakta sıcak okyanuslar üzerinden geçerken alttan nem alırlar. Yönlerindeki sapma nedeniyle de kıtaların doğu kıyılarına bol yağış bırakırlar.

Batı Rüzgârları: 30° kuzey ve güney enlemleri çevresindeki yüksek basınç kuşaklarından 60° enlemlerindeki alçak basınç kuşaklarına (polar cephe) doğru eserler. Bu rüzgârlar, sapma yönünden dolayı kıtaların batı kıyılarında etkili olurlar ve buralara bol yağış bırakırlar.

Kutup Rüzgârları: Kutuplardaki termik kökenli yüksek basınç (TYB) alanlarından 60° enlemlerindeki polar cepheye (DAB) doğru eserler. Kutuplar üzerinden gelen bu rüzgârlar, çok soğuk etki yaparlar.

B)Mevsimlik Rüzgârlar

Kara ve denizlerin bu özelliğine bağlı olarak bazı rüzgârlar mevsimlere göre yön değiştirir. Bu rüzgârların en çok bilineni musonlardır.

Yaz Musonları:Yazın denizler karalara göre daha serin ve YB alanı, karalar ise denizlere göre daha sıcak ve AB alanıdır. 

Bu nedenle denizlerden karalara doğru serin ve nemli rüzgârlar eser Bu rüzgârlar, kıyıya yakın dağ yamaçlarına bol yağış bırakır ve sık sık sellere neden olur. Dünya'nın en çok yağış alan yerleri, Hindistan'da Muson bölgesindedir.

Kış Musonları: Kışın karalar daha soğuk ve YB alanı, denizler daha sıcak ve AB alanıdır. 

Bu nedenle kış musonları karalardan denizlere doğru soğuk ve kuru rüzgârlar olarak eser.

Muson Rügarlarının Özellikleri

• Oluşumunda yıllık hareket (eksen eğikliğii) ile kara ve denizlerin farklı ısınıp soğuması etkilidir.

• Yazın denizden estiklerinden bol nem taşırlar ve karalara bol yağış bırakırlar 

• Kışın karalardan estiklerinden kurudurlar ve adalar hariç yağış b›rakmazlar.

• Estikleri bölgelerin iklimini etkilerler.

c)Yerel Rüzgarlar 

1)Meltem Rüzgarları: Komşu iki bolge arasmda çok kısa sureli basınc degişiklikleri ortaya çıkabilir. Bir gun, bir hafta gibi kısa surelerde etkili olan bu basınç merkezlerine yerel basınç, bu alanlar arasında esen ruzgarlara yerel rüzgarlar denir.

Deniz Meltemi:

Gündüz, karalar denizlere göre daha çok ısınmaktadır. Bu nedenle karalarda AB alanı oluşurken, denizlerde YB alanı oluşur. Bu nedenle rüzgar denizden karaya doğru eser. 

Kara Meltemi:

Gece, karalar daha çabuk soğurken, denizler daha geç soğur, AB oluşur. Rüzgar, karadan denize doğru eser. 

Vadi Meltemi:

Gündüz, dağlar vadilere göre hızlı ısındığı için dağlar alçak, vadiler yüksek basınç alanına dönüşür. Bu durum rüzgarın vadiden dağa doğru esmesine sebep olur. 

Dağ Meltemi:

Vadiler gündüz almış oldukları ısıyı nemden dolayı gece korurlar. Böylece vadiler AB, dağlar YB alanı olur. Rüzgar da bunu bağlı olarak dağdan badiye doğru eser. 

BASINÇ

BASINÇ

     

Atmosferdeki gazların yer çekiminin etkisiyle yere uyguladığı ağılığa basınç denir. Fakat biz bunu hissetmeyiz. Tariçelli 45° enleminde 0 metrede ve 0°C sıcaklık yaptığı ölçümlerde 760 mm yüksekliğinde civanın 1 cm²'lik yere uyguladığı ağırlık 1033 g olarak ölçmüş. Bu değer m.(milibar) olarak 1013 mb. Gelmiştir. Bu değer normal atmosfer basıncıdır. Bu basıncın üstündekiler yüksek basınç, altındakiler alçak basınçtır. Gazların yoğunluğu etkileyen her faktör, basıncıda etkiler. Yoğunluk fazla ise basınç fazla, yoğunluk az ise,  basınç azdır. Basınç ile havanın yoğunluğu arasında doğru orantı vardır.

Basınç Üzerinde Etkili Olan Faktörler

ISI FARKI

1.) ALÇAK BASINÇ ALANLARINDAKİ HAVA KOŞULLARI

• Isınan ya da atmosferin alt kısımlarında çarpışan hava parselleri yükselir.

• Yükselen hava soğur.

• Soğuyan havanın bağıl nem oranı yükselir.

• Yoğuşma gerçekleşir.

• Bulut oluşur.

• Yağış oluşur.

• Rüzgâr çevreden merkeze doğru eser.

• Bulutlu, yağışlı ve rüzgârlı hava şartları hâkimdir.

2.) YÜKSEK BASINÇ ALANLARINDAKİ HAVA KOŞULLARI

• Soğuyan ya da atmosferin üst kısımlarında çarpışan hava parselleri alçalır.

• Alçalan hava ısınır.

• Isınan havanın bağıl nem oranı düşer.

• Bulutlar dağılır, yağış oluşmaz.

• Rüzgâr merkezden çevreye doğru eser.

• Güneşli, yağışsız ve hafif rüzgârlı hava şartları hâkimdir.

3)Enlem

Ekvatordan kutuplara doğru sıcaklık düştüğü için basınç artar. Ekvatordan kutuplara yer çekimi arttığı için basınç ar

tar.

4)Mevsim

Yaz aylarında hava ısındığında alçak basınç oluşur, kış aylarında yüksek basınç oluşur. Mevsim değiştikçe, basınç değişir.

5)Yer çekimi

Yer çekimi arttıkça, gazların yoğunluğu artar. Yere uyguladığı ağırlıkta artar. Yer çekimi azaldıkça, gazların yoğunluğu azalır. Yere uyguladığı ağırlıkta azalır.

6)Yükselti

Yükseklere çıkıldıkça havanın yoğunluğu azalır. Gazlar seyrekleşir. Çünkü; yerden yükseklere çıkıldıkça, yer çekimi azaldığından gazlar seyrekleşir ve basınç azalır.

Not: Yükseklere çıkıldıkça sıcaklık düşer. Basıncın da bu mantıkla artması gerekir. Fakat basınçta en önemli faktör; yer çekimidir.  O nedenle basınç düşer.

7)Günlük Hareket (Dinamik Etken)

Dünya'nın dönmesinden dolayı 30 ve 60 enlemleri çevresinde dinamik nedenli basınç merkezleri oluşur. 30° enlemleri çevresinde gazlar Dünya'nın dönmesi nedeniyle sıkıştığından ağırlığı artar, aşağı iner. Dinamik nedenli yüksek basınç alanı oluşur. 60 enlemleri çevresinde sıcak ve soğuk hava kütleleri karşılaşır. Sıcak hava, soğuk havanın üzerinde ilerler, yükselici hava hareketi oluşur ve böylece DAB merkezi oluşur.

İKLİM BİLGİSİ

İKLİM BİLGİSİ

 Şeffaf Küre: 

Atmosfer Atmosfer; Dünyayı çepeçevre saran gaz bulutudur. Atmosfer sayesinde göktaşı, meteor taşları Dünya' ya düşmez. Güneş ışınları kırıldığında gökyüzü mavi görünür. Yağmur, kar, dolu vb. Dünya' da görülürken, Ay' da görünmez Ultraviyole ışınlar (mor ötesi) atmosfer sayesinde görülür Ay' da +130, -170 gibi sıcaklık farkları yaşanır. Gündüz çok sıcak, gece çok soğuktur. Dünya' da atmosfer olduğu için ısı daha dengelidir. Yansıma ve kırılma sebebiyle gölgeler Dünya' da daha aydınlıktır. Ay' da ise gölge yerler tam karanlıktır. Atmosfer olmasaydı ses duyulmazdı. Ay' da su buharı yoktur. Ay' da yer çekimi Dünya'nın 1/6 kadardır.

Atmosferdeki Gazların Oranı

Atmosferdeki Gazların Dağılışı

 Not: 

Bu gazlar (N, O2, CO2, metan gazı, su buharı vb.) Yerçekimi olduğu için uzaya kaçıp gidememiştir. Denizdeki balık için su neyse yeryüzündeki canlılar için atmosfer odur. Atmosfer olmasa sudan çıkmış balığa döneriz.

 ATMOSFERİN KATMANLARI

Atmosferin Katları

Troposfer:

Troposfer Atmosferin en alt katıdır. Canlıların içerisinde yaşadığı katmandır. Ortalama kalınlığı 9 ile 16 km arasında değişir. Kalınlığı ekvatordan kutuplara gidildikçe azalır. Atmosferdeki gazların %75' i bu katmandadır. Su buharının %100' ü bu katmandadır. Yağmur, kar, dolu, vb. atmosfer olayları, atmosferin sadece bu katmanında görülürü. Canlı yaşamı için en uygun katmandır. Trohposfer, Güneş'ten gelen ışınlarla ısınmaz. Yere çarpıp, dağılıp, kırılan (difüzyon) ışınlarla ısınır. O yüzden yerden yükseklere çıkıldıkça her 200 metrede 1°C sıcaklık azalır. Karbondioksit de bu katmanda yer alır. 

Stratosfer :

Yerden yüksekliği 50 km'dir. Troposferin üstünde yer alır. Gazların yoğunluğu azalmıştır. O nedenle supersonıc uçaklar atmosferin bu katmanında uçarlar. Bu katman içerisinde "ozonosfer" de bulunur. Sıcaklık - 40 ve - 45 derece arasında olup pek değişmez. Üst sınırı yerden 25–30 km yüksekliktedir.

Ozonosfer: 

Stratosfer içinde yer alan ayrı bir katman.. Güneşten gelen ultraviyole (mor ötesi) ışınlarını süzer. Canlıların yaşaması için zararlı ışınların Dünya' ya ulaşmasını engeller. Bitkilerin fotosentez yaptığı ışık. 

Mezosfer:     

Yıldız kayması olarak bildiğimiz gök taşları (meteor) bu katmanda gazların etkisiyle sürtündüğünden yanar, kül olur. 

Termosfer:

Bölümleri: İyonosfer ve Eksozfer

 İyonosfer 

Atmosferin bu katında yoğunluğu iyice azalmış, havadaki serbest oksijen, (O) Güneş ışınlarının etkisiyle iyonlarına ayrışır ve gazların iletkenliği artar. O yüzden bu katman, radyoların, cep telefonlarının sinyallerinin gönderildiği katmandır. Yani; haberleşme için önemlidir. 

 Eksozfer 

Atmosferin en dıştaki katmanıdır. Yapay uydular buraya yerleştirilir. En hafif gazlar, bu katmandadır.Hidrojen ve Helyum gibi hafif gazlar bulunur. Yer çekimi çok azaldığından gazlar çok seyrektir. Atmosfer ve uzay arasında geçiş alanıdır. Kesin sınırı bilinmemekle birlikte üst sınırının yerden yaklaşık 10,000 km yükseklikte olduğu kabul ed ilmiştir. 

 HAVA OLAYLARI 

 Atmosferde gerçekleşen yağmur, kar, dolu, çiğ, sis, kırağı, kırç bulut oluşumu, rüzgar, şimşek, gök gürültüsü vb. olaylara hava olayı denir.

 Hava Durumu ve İklim 

 Hava Durumu: 

Oldukça dar bir alanda, kısa süre içerisinde (en fazla 1 hafta) görülen atmosfer olaylarına hava durumu denir.

 İklim: 

Oldukça geniş bir alanda, uzun yıllar (40-50 yıl) görülen atmosfer olaylarının ortalama durumuna denir.

 İklim ile Hava Durumunun Farkı 

 Hava Durumu Dar olan Kısa sürede En fazla 1 hafta Günlük Yağmur, kar, dolu.
 İkilm Geniş alan Uzun sürede 30-40-50 yıl Ortalama Yazları sıcak ve kurak kışları ılık ve yağışlı. 

Hava Kütlesi:          

Atmosferin sıcaklık ve nem bakımından aynı özelliği gösteren geniş parçalarına hava kütlesi denir. Örneğin; Sıcak hava kütleleri, Soğuk hava kütleleri Nemli hava kütlesi kurak hava kütlesi vs.

 İKLİMİN ETKİLERİ 

İklim Etkisi

 Fiziki Etmenler 

 Yeryüzü şekillerinin oluşumu (Çöl ve Akdeniz iklimi)
 Kayaçların çözülmesi(Kurak yerlerde fiziksel, nemli yerlerde kimyasal ayrışma olur örneğin maki bozkır.)
Toprak oluşumu türü ve hareketlerini(Akdeniz toprağı ile İç Anadolu toprağı)
Bitki örtüsü(Maki bozkır gibi bölgelere ait farklı bitki örtüleri vardır)
Akarsu debi ve rejimleri(Akdeniz suları ve Karadeniz suları)

İnsanlara Etkileri 

 Kültürlerini(Yemekleri, kıyafetleri,
Yerleşimlerini(Kırsal alanlara göç daha azdır.)
Karakterlerini Fizyolojileri(Ten renkleri )
Beslenme alışkanlıkları
Giyeceklerini(Yazın açık renk kıyafetler, kışın koyu renk kıyafet giyilmelidir.)
Yeryüzüne Dağılışını etkiler

Ekonomik Faaliyetlerine Etkileri 

Tarım(Ekili alanlara yağışlar zarar verebilir.)
Hayvancılık
Ormancılık(Ormanlar Aşırı sıcaktan kuruyup yangınlara sebep olabilir.)
Endüstri Ulaşım(Karlı bölgelerde ulaşım zordur.)
Ticaret( İklimin etkisiyle insanların gelir kaynağına zarar gelebilir)
Turizm ( Soğuk yerlerde kış turizmi sıcak yerlerde deniz turizminin gelişmesine etki eder.)

 İklimin Temel Elemanları 

1. Sıcaklık 

Güneş Enerjisin Atmosfer ve Yeryüzündeki Dağılımı

Atmosfere gelen Güneş enerjisi % 100′dür. Buna Güneş Sabitesi denir. 

Bu enerjinin; 

% 25′i atmosferin etkisiyle geri yansır (refleksiyon) 

% 25′i atmosferin içinde yayılır (difüzyon) 

% 15′i atmosfer tarafından yutulur (absorbsiyon) 

% 8′i yere çarparak yansır (albedo) 

Bu özelliklerin hepsi atmosfer içerisinde enerji kayıplarına neden olurken 

geriye kalan %27′lik kısım yer yüzünün aydınlanmasını ve ısınmasını sağlar. 

İklimin en önemli elemanı sıcaklıktır. Çünkü; diğer elemanlar (basınç, rüzgar, nem, yağış) sıcaklığa bağlı olarak ortaya çıkar. Yeryüzü Güneş' ten gelen ışınlarla doğrudan ısınmaz. Bir kısmı dağılır. Yeryüzünü asıl ısıtan ışınlar yere çarpıp, dağılıp, kırılan ışınlardır. Yani alttan yukarıya doğru ısınır. O nedenle dağların yüksek yerleri daha soğuktur. Eğer doğrudan gelen ışınlarla ısınmış olsaydı, en sıcak yerler, en yüksek noktalar olurdu. Yeryüzünün en önemli ısı kaynağı Güneş' tir. %99' u Güneş, %1' i Magmadır. 

 Sıcaklığın Dağılışına Etki Eden Faktörler 

 1)Güneş Işınlarının Geliş Açısı

 Bir yere Güneş ışınları ne kadar dik gelirse o kadar çok ısınır, az aydınlanır. Ne kadar eğik gelirse o kadar az ısınır, çok aydınlanır. 

a)Yerkürenin Şekli (Enlem) 

Enlem -Sıcaklık ilişkisi

 Dünya'nın şekli geoit olduğu için ekvatora dik, kutuplara eğik açıyla gelir. O nedenle sıcaklık, ekvatordan kutuplara doğru azalır. 

b)Dünya'nın Günlük Hareketi 

Günlük Hareket Sıcaklık ilişkisi

Gün içerisinde günlük harekete bağlı Güneş ışınlarının geliş açısı değişir. Sabah, öğle, akşama geliş açıları farklıdır. Normalde Güneş en dik öğle vakti en dik açıyla gelir. Fakat günün en sıcak anı 1-2 gibidir. Nedeni; atmosferdeki ısı birimidir. 

c)Eksen Eğikliği ve Yıllık Hareket

Yıllık hareket Dünya'nın yıllık hareketine bağlı olarak Güneş ışınlarının geliş açısı değişir. KYK' ye dik geldiğinde çok ısınır, yaz yaşanır. Eğik geldiğinde az ısınır, kış yaşanır. Farklı yarım kürelerde aynı anda farklı mevsimler yaşanır. Örneğin Türkiye' de yaz yaşanırken, Şili, Arjantin, Güney Afrika ve Avusturalya' da kış yaşanır. 

d)Bakı ve Eğim 

Bakı ve Eğim Etkisi

Güneş ışınları, dönencelerin dışında dik gelmez. Eğer dik geliyorsa eğimden dolayıdır. Eğimden dolayı dik aldıysa çok ısınır. KYK' de dağların güneye bakan yamaçları, kuzeye göre daha sıcaktır. Güney yamaçta aynı tür bitkiler daha erken olgunlaşır. Orman üst sınırı daha yüksektir. Kalıcı kar üst sınırı daha yüksektir. Karlar daha erken erir. Kırsal yerleşmeler güney yamaçta daha çoktur. Evlerin kapıları güneye bakar.

2)Yükselti 

Sıcaklık yükseklere çıkıldıkça her 200 metrede 1°C düşer. Bu nedenle; yükseklerde sıcaklık daha azdır. Yaylalar bu yüzden daha serindir.

3)Kara ve Denizlerin Dağılışı 

Deniz ve Karaların Isınma Farklılığı

Toprağın 1°C ısınması için 0.6 kalori gerekir. Suyun 1°C ısınması için 1 kalori gerekir.

Yani karalar denize göre çabuk ısınır, çabuk soğur. Denizler karaya göre geç ısınır geç soğur. Örnek: Karalar denizlere göre daha çabuk ısındığından üzerindeki havanın da ısınıp yükselmesine neden olur. Isınana hava yükseldikçe soğur ilerler ve yoğunlaşarak ağırlaşır aşağıya iner. Denizin üzerindeki soğuk hava aşağı iner hareket ederek sıcak havanın yerini alır. Buna Deniz Meltemi denir.

Geceleri ise bu olayın tam tersi gerçekleşir ve bu olayada Kara Meltemi denir.

Kara ve Deniz Meltemi

 Örnek: Bu nedenle, karaların daha fazla yer kapladığı Kuzey Yarım Küre'nin yıllık ortalama sıcaklığı Güney Yarım Küre'den daha fazladır.

4)Nem ve Denize Uzaklık 

Su buharı, sıcaklığı her zaman dengede tutar. Çünkü; nemin ısıyı tutma özelliği vardır. Aşırı ısınmayı ve soğumayı önler. Bu nedenle, günlük ve yıllık sıcaklık farkı azaltır. Not: Kışın bulutsuz günler bulutlu günlere göre daha ayaz(soğuk) dur. 

 Not: Dünya'nın en sıcak yeri ekvator olması gerekirken çöller daha sıcaktır. Çünkü, nem yok, ve azdır. 

 Not: Samsun Konya'ya göre daha enlem olarak daha kuzeyde ve daha soğuk olması gerekir; fakat Kış ayında Samsun daha nemli Konya denizden uzak iç kesimlerde olduğu için nemsizdir. Bu nedenler kışın Konya'ya kar yağar, Samsuna yağmaz. 

5)Okyanus Akıntıları 

Okyanus Akıntıları

Yeryüzünde sıcaklığın dağılışında okyanus akıntılarının da etkisi vardır. Kutup tarafından gelenler sıcaklığı düşürür, ekvator tarafından gelenler sıcaklığı arttırır. Batı Avrupa kıyıları kışın aynı enlemdeki ülkelere göre sıcak olmasına göre Golfstream akıntısıdır. 

6)Rüzgarlar

Rüzgarların Yönleri

Rüzgarlar estikleri yerlere geldikleri yerlerin nem ve sıcaklık özelliklerini taşır. Ekvator tarafından esen rüzgarlar sıcaklığı arttırır. Kutup tarafından gelen rüzgarlar sıcaklığı azaltır.Ülkemidede güneyden esen rüzgarlar sıcaklığı arttırır Kuzeyden esen sıcaklığı düşürür. 

 

7)Bitki Örtüsü 

 Bitki örtüsünün yoğun olduğu yerlerde; terlemeden dolayı havada nem fazladır. Bu yüzden, sıcaklık bitki örtüsünün gür olduğu yerlerde dengeli ve daha ılımandır.



Tüm konuyu özetleyecek olursak; Dünya'nın her yerinde aynı sıcaklık değerleri görülmez. Aynı iklim koşulları görülmez Nedeni; Her yere Güneş ışınları aynı açı ile gelmez, yükseltiler çok değişir, kara ve denizlerin dağılımı farklıdır, nem oranı farklılık gösterir, okyanus akıntıları sıcaklığı etkiler Rüzgarlar etkiler. Kısaca yukarıda anlattığımız tüm konu başlıkları dünyanın sıcaklık dağılışında etkilidir o yüzden her yerde farklı farklı sıcaklık değerleri yaşanır.

DÜNYANIN ŞEKLİ VE HAREKELERİ-1

YERKÜRENİN ŞEKLİ VE HAREKETLERİ

Dünya'nın kutuplardan basık, ekvatordan şişkin kendine özgü şekline geoit denir.

"Geo" yer   "it" kendine özgü, has anlamına gelir.

Geoitin Kanıtları:

Ekvatorun çevresi: 40.076 km

Kutupların çevresi: 40.009 km                67 km fark.

 Ekvatorun yarıçapı: 6.378

Kutupların yarıçapı: 6.357      21 km fark.

Geoit Olmasının Nedenleri;

 1-Dünya'nın kendi ekseni etrafında dönmesi (koriolis kuvveti.) Ekvatorun şişkin olmasına neden olur.
2-Kutuplarda yer çekiminin fazla olması. (kutupların basık olmasına neden olur.)
3-Savrulmanın etkisi

Geoitin Sonuçları

Yerkürenin Şekli Video

1. Güneş ışınlarının geliş açısı Ekvator'dan kutuplara doğru azalır.
2. Sıcaklık kutuplara gidildikçe azalır.
3. Gölge boyları, ekvatordan kutuplara gidildikçe artar. Uzar.
4. Paralellerin çevre uzunlukları Ekvator'dan kutuplara gidildikçe azalır.
5. Boylamların arasındaki mesafe, Ekvator'dan kutuplara gidildikçe  azalır.
6. Kutup yıldızını görme açısı Ekvator'dan kuzey kutbuna gidildikçe artar. Çünkü görme açısı enleme bağıl olarak değişir.
7. Ekvator'dan kutuplara gidildikçe sıcaklık, buharlaşma, denizlerdeki tuzluluk oranı, bitki tür ve çeşidi azalır.
8. Ekvator'dan kutuplara doğru gidildikçe yer çekimi, kalıcı kar sınırı artar.
9. Dünya'nın bir yarısı aydınlık, diğer yarısı karanlıktır.
10. Haritalarda bozulmalar meydana gelir.
11. Çizgisel hız Ekvator'dan kutuplara gidildikçe azalır.
12. Meridyenler arası mesafe azalır. Gece-gündüz zaman farkı uzar, artar.

YERKÜRENİN HAREKETLERİ

Dünya'nın iki türlü hareketi vardır.

1. Kendi ekseni etrafındaki hareketi
2. Güneş etrafındaki hareketi

1-Günlük Hareket

Dünya kendi ekseni etrafındaki hareketini batıdan doğuya doğru 24 saatte tamamlar ve bir gün meydana gelir.

Günlük Hareketinin Sonuçları

1. Gece ve gündüz oluşur. Ardalanır. (arka arkaya gelir)
2. Gün içinde güneş ışınlarının geliş açısı değişir. (sabah, öğle, akşam)
3. Gün içinde gölge boyu değişir.
4. Gün içerisinde sıcaklık değişir.
5. Gülük Sıcaklık farkları oluşur.
6. Fiziksel çözülme oluşur.
7. Meltem rüzgârları(dağ vadi ova meltemleri vb.)oluşur.
8. Dünya batıdan doğuya doğru döner.
9. Yerel saat doğuda ileri, batıda geridir. (Yerel saat farkları oluşur.)
10. Güneş doğuda erken doğar, erken batar. Batıda geç doğar, geç batar.
11. Çizgisel hız ve açısal hız oluşur. (Çizgisel hız değişir, açısal hız değişmez.)
12. Çizgisel hızdan dolayı rüzgârların yönünde sapmalar olur.
13. Okyanus akıntılarının yönünde halkalar-sapmalar oluşur.
14. Güneş'in doğuş ve batış anı uzar(şafak-tan vakti)
15. Yerel saat farkları oluşur.
16. Dinamik basınç merkezleri oluşur.

Dinamik Hareket (Günlük Hareket) 

Dünya'nın dönmesi sonucunda oluşan kariyolis kuvveti (Hareket ve Sıkışma) 30° kuzey ve güney enlemlerinde rüzgarların alçalmasına Ve yüksek basıncın oluşmasına neden olur.
 60° kuzey ve güney enlemlerinde alanın yükselmesine (Karsılaşma Yükselme -Isınma Genleşme)





2)Yıllık Hareket

Dünya'nın Güneş çevresindeki bir dönüşünü elips şeklindeki bir yörüngede 365 gün 6 saatte tamamlar. Buna Dünya'nın yıllık hareketi denir ve 1 yıl oluşur.

Dünya, Güneş etrafında dönerken ekseni, eğik bir şekilde döner. Dünya yıllık hareketinin sonuçlarını düşünürken, eksen eğikliği ile birlikte düşünmek gerekir.

Eksen Eğikliği

  

1. Ekvator ile yörünge düzlemi arasında bir açının olması (23° 27' eğik)
2. Yerin ekseni ile yörünge arasında bir açının olması (66° 33' eğik)

Not: Eksen eğikliğinin sonuçları yıl içerisinde ortaya çıkar.

Yıllık Hareket ve Eksen Eğikliğinin Sonuçları

  

 

Yıllık Hareket ve Eksen Eğikliği Video

 
1. Her yerde Güneş ışınlarının düşme açısı yıl içerisinde değişir. Açı değiştiği için gölge boyları da değişir. 
2. Sadece orta kuşakta dört mevsim belirgin olarak yaşanır. Ekvatorda sadece yaz, kutuplarda kış mevsimi yaşanır.
3. Kuzey yarım kürede (KYK) yaz yaşanırken, GYK' de kış yaşanır. Aynı yarım kürede, aynı anda iki mevsim yaşanmaz. Eksen eğikliğinden dolayı yaz aylarında Güneş ışınları K.Y.K. daha dik geldiğinden çok ısınır. Yaz yaşanır. GYK ise daha eğik açılarla gelir.
4. Aydınlanma çizgisi(gece ile gündüzü birbirinden ayıran çizgi) yıl boyunca değişir. Fakat ekvatoru daima iki eşit parçaya böldüğünden ekvatorda gece ve gündüz süresi daima eşittir. Gece ve gündüz süreleri diğer yerlerde yıl içerisinde değişir.
5. Gündüz süresi, yaz aylarında uzundur, kışları kısadır.
6. Ekvator hariç diğer yerlerde Güneş'in doğuş ve batış saatleri yıl içerisinde değişir. Türkiye'de yazın Güneş erken doğar, geç batar. Bu süre kuzeye doğru gidildikçe artar.
7. Yengeç ve oğlak dönenceleri geri ortaya çıkar. Güneş ışınları en fazla 23° 27' kuzey ve güney enlemlerine kadar dik açıyla gelebilir. Diğer yerlere asla dik açıyla gelmez. (Güneş ışınları yengeç ve oğlak dönenceleri arasına dik gelir. Dönenceler dışına dik gelmez.)
8. Dönenceler arasına iki kez, dönencelere bir kez dik gelir. 
9. Kuzey ve güney kutup dairelerinin yerine belirler. Bu dairelerde 24 saat gece, 24 saat gündüz yaşanır. Kutup dairelerinden sonra gece-gündüz süresi 24 saatten fazladır.
10. Matematik iklim kuşakları oluşur.



ÖZEL GÜNLER
 21 Mart- 23 Eylül


1. Güneş ışınları ekvatora dik gelir. Saat 12.00'de öğle vaktinde gölge oluşmaz.
2. Aydınlanma çizgisi, KKN ve GKN teğet geçer.
3. Dünya'nın her yerinde 12 saat gece, 12 saat gündüz yaşanır .(Yani, eşittir.) Fakat ekvatorda yılın her günü eşittir.
4. 21 Mart tarihi KYK' de ilkbaharın başlangıcı GYK' de sonbaharın başlangıcıdır.
5. 23 Eylül tarihi KYK' de sonbaharın başlangıcı, GYK' de ilkbaharın başlangıcıdır
6. KKN' de 21 Mart tarihi 6 aylık gündüzün başlangıcıdır. 23 Eylül tarihi ise, 6 aylık gecenin başlangıcıdır.
7. 23 Eylül tarihi, GKN' da 6 aylık gündüzün, başlangıcıdır.21 Mart tarihi, 6 aylık gecenin başlangıcıdır


21 Haziran (Yaz Gün Dönümü- Solstis)


1. Güneş ışınları yengeç dönencelerine dik gelir. Saat 12.00'de gölge boyu oluşmaz.
2. KYK' ye Güneş ışınları en büyük açıyla geldiği için çok ısınır, yaz yaşanır.
3. KYK' de yaz başlangıcıdır. GYK' de kışın başlangıcıdır.
4. KYK' en uzun gündüz, en kısa gece yaşanır.
5. GYK' de en uzun gece, en kısa gündüz yaşanır.
6. Güneyden kuzeye doğru gidildikçe gündüz süresi uzar, gece süresi kısalır.
7. KKD' de 24 saat gündüz yaşanır. GKD' de 24 saat gece yaşanır
9. Bu tarihten sonra ( 22 haziran) KYK' de gündüzler kısalır, geceler uzar. Fakat 23 Eylül tarihine kadar gündüzler gecelerden uzundur.
10. 23 Eylül tarihinden sonra geceler gündüzlerden uzun olmaya başlar. 21 aralık' a kadar.
11. KKD' si tamamen aydınlıktır. GKD' de ise tamamen karanlıktır.
12. Aydınlanma çizgisi kutup dairelerinden teğet geçer.
KUZEY YARIM KÜREDE GÜNDÜZ SÜRESİ DEĞİŞİMİ


 21 Aralık(Kış Gün Dönümü)


1. Güneş ışınları oğlak dönencesine dik gelir 12.00' de  gölge boyu sıfır olur.
2. GYK Güneş ışınlarını en dik açıyla gelir. Çok ısınır ve yaz yaşanır.
3. KYK' de kış başlangıcıdır. GYK' de yaz yaşanır.
4. KYK' de en uzun gece, GYK' de en uzun gündüz yaşanır.
5. KYK' de en uzun gece, en kısa gündüz
6. GYK' de en uzun gündüz en kısa gece yaşanır.
7. KKD' de 24 saat gündüz, GKD' de 24 saat gece yaşanır.
8. Kuzeyden güneye doğru gidildikçe gündüz süresi uzar, gece süresi kısalır. (GYK için)
9. Bu tarihten sonra (22 Aralık) GYK'  de gündüz süresi kısalır. Gece süresi uzamaya başlar. Fakat 21 Mart tarihine kadar gündüzler gecelerden uzundur. 21 Mart tarihinden sonra geceler gündüzlerden uzun olmaya başlar.
10. GKD' si tamamen aydınlıktır. KKD' si tamamen karanlıktır.
11. Aydınlanma çizgisi kutup dairelerinden teğet geçer.
DÜNYA'NIN YÖRÜNGESİNİN ELİPS ŞEKLİNDE OLMASININ SONUÇLARI



1. Dünya'nın güneş etrafındaki izlediği yola yörünge düzlemi denir. Bu düzlem elips şeklindedir. Bu elipsoit düzlem üzerinde hareket edersen bazen uzaklaşır. Yaklaştığında Güneş' in çekim gücü artar. Dünya'nın yörüngedeki hızı da artar. Uzaklaştığında Güneş'in çekim gücü azalır. Yörüngedeki hızı da azalır.
2. Dünya'nın Güneş'e en yakın olduğu tarih 3 Ocak günleri en uzak olduğu tarih 4 Temmuz Günöte denir.
3. Şubat ayı 28 gün sürer, diğer aylardan kısadır. (Hızı arttığında)
4. Eylül Ekinoksu 2 gün rötarlı gelir. (hızının azalması)
5. Mevsimlerin süreleri (ilkbahar-yaz) KYK' de uzun, (sonbahar-kış) kısadır. (Süreleri eşit değildir.)
6. KKN' da 186 gün gündüz, 179 gün gece yaşanır. GKN' de 179 gün gündüz, 186 gün gece yaşanır. (Kutup noktalarında gece ve günüz eşit değil.