Akarsular

Akarsular

Eriyen kar ve buzların, yağmur ve kaynak suları ile beslenen, bir yatak boyunca eğime yönünde sürekli veya belli bir dönem akan su kütlelerine akarsu denir. Akarsular, yeryüzündeki tatlı yüzey sularının %2'sini oluşturur. Akarsuyun doğduğu yere akarsu kaynağı, döküldüğü yere akarsu ağzı, kaynağından ağzına kadar içinde aktığı çukurluğa akarsu yatağı denir. Akarsuyun kolları ile birlikte sularını topladığı alana akarsu havzası, akarsu havzalarını birbirinden ayıran sınıra da su bölümü çizgisi denir. 

Akarsu yatağının herhangi bir kesitinden bir saniyede geçen su miktarına akım (debi) denir. Akarsuların debisi; iklim tipi, yağış türü ve miktarı, buharlaşma, yatağın eğimi, kar ve buz erimeleri, kaynakların etkisi, toprak ve kayaçların geçirimlilik durumu, yeryüzü şekilleri ve insan etkisi gibi faktörlere göre değişir.

1- Döküldüğü Yerlere Göre Akarsular: Akarsuların bir kısmı suyunu okyanuslara ve denizlere, bir kısmı da göllere boşaltmaktadır. Sularını okyanus ve denize ulaştırabilen akarsulara açık havza denir. Örneğin Fırat Dicle Kızıl Irmak açık havza sularımızdır Sularını çeşitli nedenlerden dolayı (iklim, yeryüzü şekilleri vb.) ulaştıramayan akarsular da kapalı havza denir. Örneğin Aras ve Kura Nehirleri Hazar Gölüne döküldüğü için kapalı havzadır.

2- Rejimlerine Göre Akarsular: Akarsuyun yatağı içinde yıl boyunca göstermiş olduğu akım
değişimine, akım düzeni veya rejimi denir. Akım miktarı yıl içinde fazla değişkenlik göstermeyen akarsular düzenli rejime sahiptir Ekvatoral iklim bölgesinde yer alan Amazon ve Kongo nehirlerinin akımı düzenli rejime sahiptir.Ekvatarol iklim ve Okyanus iklimi görülen bölgelerin akarsuları düzenli rejime sahiptir.

 Akımı yıl içinde büyük değişiklikler gösteren akarsular da düzensiz rejime sahiptir. Bu tür akarsulara muson iklim bölgesinde yer alan Ganj ve İndus nehirlerinin akımı düzensizdir.Muson iklimi, Savan iklimi Akdeniz iklimi görülen bölgelerin akarsuları düzenli rejime sahiptir.

3- Beslenme Kaynaklarına Göre Akarsular: Akarsuların başlıca beslenme kaynakları; yağ-
mur, kar ve buz suları, göl, ve yer altı sularıdır.

Yağmur sularıyla beslenen akarsuların rejimi o bölgenin yağış rejimine paralellik gösterir. Yağışlı dönemlerde yükselen su seviyesi kurak dönemlerde düşer.

Kar sularıyla beslenen akarsularda ise su seviyesi, karların erimesine bağlı olarak ilkbahar sonları
ile yaz başlarında yükselirken kış aylarında düşer.

Kaynak (karstik kaynaklar, yamaç ve fay kaynak)suları ile beslenen akarsuların debileri, kaynağın özelliğine bağlı olarak değişkenlik gösterebilir. Bir kısım akarsular ise yıl boyunca bol su taşır. 

Göl suları ile beslenen akarsuların akımı da göl sularındaki seviye değişimine bağlıdır. Göldeki su sevi-yesinin artmasıyla akım artarken su seviyesinin düşmesiyle de akım azalır.

4- Karma Rejimli Akarsular Havzası geniş olan, Çok uzun yol kat eden bazı akarsular birden fazla kaynakla beslenmektedir. Bu tür akarsulara karma rejimli akarsular denir. Nil, Amazon ve Mississippi gibi nehirler karma  rejimli akarsulardır.

Aşağıdaki dünya haritasında yer alan başlıca akarsular numaralarla gösterilmiştir. Haritadaki numaralarla isimleri verilen akarsuları örnekteki gibi eşleştiriniz.

Bu içerik e-cografyahane yazarları tarafından meb kitaplarından yararlanarak üretilmiştir.