TÜRKİYE’DE SU KAYNAKLARI ve ÖZELLİKLERİ

TÜRKİYE’DE SU KAYNAKLARI

1. Türkiye’de Su Kaynaklarının Genel Özellikleri

Su canlı hayatı için vazgeçilmez temel bir maddedir. Anadolu’da geçmişte kurulan birçok uygarlık akarsu göl ve deniz kenarlarında kurulmuştur. Hitiler Kızılırmak İyonlar Ege denizi, Firigler Sakarya nehri, Lidyalılar Gediz nehri, Urartular Van gölü çevrelerinde kurulmuş olmasının sebebi su kaynağıdır. Ülkemiz; deniz, göl, akarsu, baraj gölü, yer altı suları ve kaynaklar gibi çeşitli su zenginliğine sahiptir.
Çeşitli su kaynaklarına sahip Türkiye, Komsuları olan orta doğu ülkelerine göre su potansiyeli en yüksek ülkedir. Fakat  Türkiye, kişi başına düşen su miktarı bakımından su azlığı çeken ülkeler arasında yer almaktadır. Nüfusumuzun sürekli arttığı düşünülürse kişi başına düşen su miktarının her yıl azaldığı söylenebilir. Gelecekte tatlı su sıkıntısı yaşayabilecek bir ülkedir.

Ülkemizin üç tarafı Akdeniz, Karadeniz ve Ege Denizi ile çevrilidir. Ülkemiz sınırları içerisinde yer alan Marmara Denizi bulunmaktadır. Türkiye’nin üç tarafının denizlerle çevrili olması, jeopolitik konum açısından önemini artırmaktadır. Ayrıca denizlerimizden çeşitli şekillerde faydalanmaktayız. Bunlardan en önemlisi deniz ulaşımıdır.

Kıyı bölgesinde yaşayan halkımızın önemli bir kısmı, balıkçılıkla geçimlerini sağlamaktadır. Kıyılarımızın doğal güzellikleri de turizm getirisi bakımından önemli bir gelir kaynağıdır.

Kıyılarımız; uzunluğu, girintili çıkıntılı olma durumu, kıta sahanlığı gibi özellikleri bakımından birbirinden farklıdır

TÜRKİYE’NİN DENİZLERİ VE BOĞAZLARI

KARA DENİZ
Karadeniz kıyısı, Kuş uçuşu olarak en uzun kıyımızdır. Gerçek uzunluk bakımından Ege Denizi’nden sonra gelir. Dağların deniz kıyısına paralel uzanması nedeniyle dik ve falezli kıyı tipi oluşmuş ve kıta sahanlığı da dardır.  Aynı nedenlerle de doğal liman sayısı oldukça azdır.
Büyük petrol gemilerini Boğazlardan geçmesi, İstanbul’un güvenliği açısından tehlike yaratmaktadır

Karadeniz, Türkiye'deki denizler içerisinde en az tuz oranına (‰18) sahiptir. Karadeniz’in deniz suyu
sıcaklığı ortalama 20 °C civarındadır. Bunun nedeni buharlaşmanın az, yağışın ve akarsuların debisinin fazla olmasıdır.

Karadeniz’de 200 metre derinlikten sonra canlı yaşamına rastlanmaz. nedeni hidrojen sülfür gazı. Bu özelliklerinden dolayı, balık türü bakımından zengindir. En çok (% 80 oranıyla) bu denizimizde balık avlanır.

MARMARA DENİZİ

Tamamı  Türkiye toprakları içerisinde kalan küçük bir iç denizdir Marmara Denizi, denizlerimizin en küçüğüdür. Marmara; İstanbul Boğazı ile Karadeniz’e, Çanakkale Boğazı ile de Ege Denizi'ne bağlanır.

İstanbul Boğazından üst akıntı ile Karadeniz’in suları Akdeniz’e; alt akıntı ile de Akdeniz’in suları Karadeniz’e taşınır Üst akıntının nedeni yağışın fazlalığında deniz seviyesini yüksekliğidir. Alt akıntının nedeni ise tuzluktan dolayı yoğunluğun fazla olmasıdır. Akıntının olması balıkçılık açısından olumlu fakat deniz ulaşımı açısından olumsuz durumlar çıkarmaktadır.

Marmara'yı Karadeniz’e bağlayan İstanbul Boğazı, dünya deniz ulaşımında önemli bir yere sahiptir. Karadeniz’den kalkan bir geminin, Atlas Okyanusu ve diğer deniz aşırı ülkelere gidebilmesi için bu su yollarından geçmesi gerekir. Bu nedenle Boğazların ve Marmara Denizi’nin jeopolitik konumu çok önemlidir.
Çanakkale Boğazı, İstanbul Boğazı’na göre daha uzun ve daha geniştir. Her türlü geminin rahatlıkla geçmesine elverişlidir.

EGE DENİZİ

Ege Denizi Türkiye'nin en uzun (2805 km) kıyı şeridine sahiptir.  Dağların kıyıya dik uzanır bu nedenle girinti ve çıkıntılı bir yapı gösterir. Bu nedenle Kuş uçumu uzunluk kısadır. Gerçek uzunluk bakımından en uzun kıyımızdır. Bu durum bölgede çok sayıda koy, körfez, ada ve yarımada oluşturmuştur. Ova kıyılarında alçak ve düz kıyı tipi gelişmiştir. Özellikle Birçok doğal körfez (Saros, Edremit, Çandarlı,
İzmir, Kuşadası, Güllük, Gökova körfezleri) ve liman vardır. Kıta sahanlığı geniştir. Adalar, dağların uzantısı durumundadır.

Ege Denizi’nde tuzluluk oranı kuzeyden güneye doğru gidildikçe artar, dolayısıyla balıkçılık kuzey kesimde daha çok yapılır. Ege’de avlanan balık miktarı, toplam av miktarının %4,8’i kadardır. Bu denizimizden tuz da elde edilir (İzmir-Çamaltı Tuzlası).

AK DENİZ
Akdeniz, Afrika, Avrupa ve Asya kıtaları arasında yer alan ve dünyanın en büyük iç denizlerinden biridir
Türkiye'nin güneybatısındadır. Yaklaşık 1577 km'lik bir kıyı uzunluğa sahiptir. Cebelitarık Boğazı ile Atlas Okyanusu'na, Süveyş Kanalı ile de Kızıldeniz'e bağlanmaktadır. Akdeniz, sahip olduğu tuz oranıyla (‰36-39) en tuzlu denizimizdir.

 Ayrıca deniz suyu sıcaklığı da en yüksek denizimizdir. (24-28°C civarı), Akdeniz kıyı kesiminde yazların sıcak ve kurak geçmesi, doğal ve tarihî güzelliklerin fazla olması, Güneşlenme süresi ve su sıcaklığının fazla olması kıyılarımızda turizmin gelişmesini sağlamıştır. Dağlar, kıyıya paralel olarak uzanır. Buna bağlı olarak fazla girinti ve çıkıntı oluşmamıştır. Doğal liman ve körfez sayısı azdır.

 

TÜRKİYE’NİN GÖLLERİ

Ülkemizde irili ufaklı 200’e yakın göl bulunmaktadır. Ancak bunların ülke genelindeki dağılmaları düzenli değildir. Van Gölü ve çevresi, Tuz Gölü çevresi, Göller Yöresi ve Güney Marmara ülkemizde göllerin toplandığı alanlardır.  Göllerimizin oluşum şekilleri, büyüklükleri, derinlikleri, yükseltileri ve kimyasal özellikleri farklılıklar gösterir. Göllerimizin toplam yüz ölçümü 9243 km2’dir

Göllerimizden şu şekillerde faydalanılmaktadır:
• İçme suyu sağlamada
• Göl gideğenlerinde kurulan hidroelektrik santralleriyle elektrik elde etmede
• Balıkçılıkta
• Tuz üretiminde
• Taşımacılıkta (Van gölü)
• Turizm faaliyetlerinde

Ülkemizdeki göllerin yüksekliği doğuya gidildikçe artmaktadır. Ülkemizdeki göllerin konum itibarıyla bulundukları yerlere ait yükselti değerleri de birbirinden çok farklıdır. Örneğin Nemrut Volkanik Dağı üzerinde bulunan Nemrut Gölü ise 2247 m yüksekliğe sahipken  Van Gölü 1648 m, Tuz Gölü 925 m, Köyceğiz Gölü 8 m, Büyük Çekmece Gölü 0 m yüksekliktedir. 

Göllerimizin büyük bir kısmı yüz ölçümü bakımından küçüktür. Bunladan Van Gölü (3713 km2) ile yüz ölçümüyle Türkiye'nin en büyük gölüdür. Tuz Gölü ise  1500 km2dir.

Göllerimizin sularının kimyasal özellikleri de birbirinden farklıdır. Van Gölü’nün suyu sodalıdır. Tuz Gölü’nde tuz oranı çok yüksektir. Bir gideğen yardımıyla fazla sularını denizlere ulaştırabilen Ulubat veBeyşehir Gölü’nün suyu tatlıdır. Acıgöl’ün ise suyu acıdır. Tuz Gölü’nden tuz, Acıgöl’den ise soda elde edilir.

Göl sularının kimyasal özelliklerinin tatlı, tuzlu, acı ve sodalı olması üzerinde etkili olan faktörler:

• Jeolojik yapı
• Açık ya da kapalı havza olması
• Yağış miktarı ve yağışın yıl içinde dağılımı
• İklim koşulları
• Sıcaklığın yıl içinde dağılımı

Türkiye’deki göller, doğal ve yapay göller olmak üzere iki gruba ayrılmaktadır. Ülkemizdeki doğal göller oluşumlarına göre tektonik, volkanik, karstik, buzul ve doğal set gölleri ile karma göller olmak üzere sınıflandırılmaktadır.

a. Tektonik Göller

Avrasya ve Afrika levhaları arasında kalan Anadolu levhasının tektonik hareketleri sonucunda meydana gelmiş çanakların bir kısmına suların birikmesiyle oluşmuştur. İç Anadolu’da Tuz Gölü, Göller Yöresi'nde bulunan Beyşehir Gölü de tektonik oluşumlu bir göldür. Bu göller dışında Burdur, Acıgöl, Akşehir, Eber, İznik, Uluabat, Manyas ve Sapanca gölleri de tektonik göllere örnek verilebilir.

b. Volkanik Göller

Ülkemizdeki volkanik göller krater, kaldera ve maar çanaklarında oluşmuşlardır. Türkiye’de volkanik alanların dağılış gösterdiği bazı alanlarda ise volkanik göller oluşmuştur. Nemrut Gölü (Bitlis), Gölcük Gölü (Isparta) Acı göl ve Meke Gölü (Konya) bu göllere örnek verilebilir.

 

c. Karstik Göller

Karstik bölgelerde kireç taşlarının çözünmesi sonucu oluşan çukurların (dolin, uvala, obruk ve polye) sularla dolmasıyla meydana gelen karstik göllere Göller Yöresi ile Batı Toroslar'da rastlanır. Salda Gölü Karagöl Timraş Gölü Kızören Gölü Akgöl örnektir

 

d. Buzul Gölleri

Ilıman kuşakta  yer alan ülkemizde buzul gölleri pek rastlanmaz buna rağmen  dağların yüksek yerlerinde sıcaklığın düşük olması nedeniyle  buzul aşındırmasının etkili olduğu dağlarda (Uludağ, Kaçkar Dağları, Buzul Dağı vb.) görülmektedir. Uludağ’da yer alan Aynalı, Kilimli, Karagöl  örnek verilebilir.

 

e. Doğal Set Gölleri

Türkiye'de doğal set gölleri de yer almaktadır.

 

Alüvyal Set Gölleri

Akarsuyun taşıdığı alüvyonların bir koy körfez veya bir derenin önünü kapatmasıyla oluşan göllerdir. Ülkemizin en büyük alüvyal set göllerinden biri olan Çamiçi Gölü (Bafa) Büyük Menderes Nehri’nin getirdiği alüvyonlar ile kapanması sonucu oluşmuştur. Bundan başka Eymir, Mogan ve Köyceğiz gölleri alüvyal set göllerine örnektir.

 

Moren Set Gölleri

Türkiye'de yer alan bazı dağlarda sürekli erimeyen karların olduğu yerlerde buzulların oluşturduğu moren set göllerine de rastlanır.

 

Volkanik Set Gölleri

Volkanik faaliyet sırasında çıkan materyalin bir çukurluğun önünü kapaması sonucu oluşur.bLav seti göllerine özellikle Doğu Anadolu’da sık rastlanmaktadır. Doğu Anadolu’daki Nazik, Erçek, Balık, Çıldır ve Haçlı gölleri volkanik set göllerine örnek verilebilir.

 

Kıyı Set Gölleri
Eskiden birer koy iken dalga ve akıntıların taşıdıkları materyallerle koyun önünü kapatmasıyla oluşur. Marmara bölgesinde yer alan Büyükçekmece, Küçükçekmece ve Durusu (Terkos) gölleri koy veya körfezin önünün dalga ve akıntıların getirdiği materyal ile kapanması sonucu oluşan kıyı set göllerine örnektir.

 

Heyelan Set Gölleri

Bir çanağın önünün heyelan sonucu kapanmasıyla meydana gelen göllerdir. Kuzey Anadolu'da özellikle Rize, Trabzon ve Artvin gibi illerde heyelan olayının sık yaşanmasına bağlı olarak heyelan set gölleri oluşmuştur. Yedigöller, Abant Gölü (Bolu), Sera Gölü (Trabzon) ve Tortum Gölü (Erzurum) ülkemizde yer alan başlıca heyelan set gölleridir.

f. Karma Yapılı Göller

Oluşumunda birden fazla faktörün etkili olduğu göllere karma yapılı göller denir. Örneğin Van ölü,
Nemrut Dağı'ndan çıkan lavların tektonik bir çanağın önünü kapaması sonucu oluşmuştur.(Tektonik-Volkanik) Ayrıca Göller Yöresi'ndeki Eğirdir ve Kovada gibi göllerin oluşumunda tektonik ve karstik olaylar birlikte etkili olmuştur. (Tektonik-Karstik)

g. Baraj gölleri

Akarsu vadileri üzerine insanoğlu tarafından yapılan setlerle akarsuyun önünün kapanması sonucu baraj gölleri oluşur. Baraj gölleri elektrik enerjisi (hidroelektrik), içme ve sulama suyu temini gibi çeşitli amaçlarla oluşturulur. Atatürk, Hirfanlı, Keban, Karakaya, Kesikköprü, Kapulukaya, Almus, Hasan ve Suat Uğurlu, Porsuk, Gökçekaya, Oymapınar, Aslantaş, Kralkızı  başlıca baraj göllerimizdir.

ETKİNLİK

Şemanın altında verilen gölleri, oluşum türlerine göre sınıflandırarak şemadaki noktalı yerlere yazınız.

Bu içerik e-cografyahane yazarları tarafından meb kitaplarından yararlanarak üretilmiştir.