Yer Altı Suları ve Kaynak Tipleri

Yer Altı Suları ve Kaynak Tipleri

Yeryüzüne düşen yağmur ve kar sularının geçirimli bir tabakadan yer altına sızarak geçirimsiz bir tabaka üzerinde birikmesiyle yer altı suları oluşur. Yer altındaki suyu süzen, ileten ve depolayan ortamlara akifer denir.  

Bir bölgede yüzey sularının yer altına sızmasını

·         kayaç ve toprakların geçirimli olması,

·         yağış miktarı,

·         yağışın özelliği,

·         arazinin eğimi

·         bitki örtüsü gibi faktörler etkiler.

Tamamen saf olmayan yer altı suları, birtakım kimyasal madde ve bileşikler içerir. Dünyadaki tatlı su varlığının %31,4'ünü yer altı suları oluşturur. Yer altı sularının içme ve kullanma suyu, sulama, jeotermal enerji üretimi gibi birçok alanda kullanıldığını görmek mümkündür. Kaynak, sularının özelliğine göre farklılıklar gösterir. Kaynakların oluşum şekilleri de farklılık gösterir.

Kaynak sularının başlıcaları artezyen, karstik kaynak, vadi, fay kaynağı ve gayzerdir.

1. Artezyen

İki geçirimsiz tabaka arasında bir geçirimli tabakanın bulunduğu ve geçirimli tabakanın yeryüzünden beslenebildiği yerlerde meydana gelir. Geçirimsiz tabakalar arasında sıkışan sular, açılan sondajlardan büyük bir basınçla fışkırarak çıkar. Genellikle soğuk olan artezyen kaynağı içme ve kullanma suyu, tarım alanlarında sulamada kullanılır.

2. Karstik Kaynak

Suda kolay çözünen kayaçlar( kireç taşı, alçı taşı ve kaya tuzu gibi ) arasında birikerek tekrar belirli yerlerden yeryüzüne çıkan sulara karstik kaynak denir Bazı karstik kaynaklar da yüzey sularının düdenlerden (suyutan) yer altına girerek yoluna devam etmesi ve tekrar yeryüzüne çıkmasıyla oluşur. Bu tip bol akımlı karstik kaynaklara voklüz adı verilir. Karstik kaynaklar bol miktarda kireç içerir. İçme ve kullanma suyu olarak kullanılır. Yağışlı dönemlerde akımları artan bu kaynaklardan bazıları kurak dönemde kurumaktadır.

 

3. Vadi Kaynağı

Yer altı sularının yeryüzüne çıktığı yerlere kaynak denir. Yer altı suyunun vadi yamacı tarafından kesilmesiyle vadi (yamaç) kaynağı oluşur. Bu kaynaklar, genellikle vadinin iki yamacı boyunca çıkar. Tarım alanlarını sulama, içme ve kullanma suyu olarak yararlanılır. Vadi kaynaklarının debisi; yer altı sularının beslenme derecesine, sızan ve aşağıya doğru süzülen suların miktarına göre farklılık gösterir.

   

4. Fay Kaynağı

Fay kaynakları, yer altı sularının, yer kabuğundaki kırıklı yapılardan yeryüzüne çıkmasıyla oluşur Bu sular, yerin derinliklerinden geldiği için suları sıcaktır. Fay kaynakları mineral bakımından zengin sulardır. Fay kaynaklarının bir kısmından jeotermal enerji üretilmekte ve kaplıca turizminde kullanılmaktadır.

 

5. Gayzer

Bu tür kaynaklara daha çok aktif volkanların bulunduğu yerlerde rastlanır. Yerin derinliklerinden  çıkan sıcak su ve su buharından oluşan bu kaynaklar, yer altındaki gazların uyguladığı basınca bağlı olarak belli aralıklarla fışkırır. Bu tür fışkırarak çıkan sıcak su kaynaklarına gayzer denir

Gayzerlerde suyun fışkırma aralığı birkaç dakika ile birkaç gün arasında değişir. Büyük gayzerlerde dışarıya fışkıran su buhar sütununun çapı 3-4 metre, yüksekliği de 30-35 metreye kadar çıkabilmektedir. Püskürme sırasında yüzlerce ton su yeryüzüne atılabilir. ABD'de Yellow Stone en ünlüsüdür. Ayrıca İzlanda, Japonya, Yeni Zelanda gibi ülkelerde çok görülür.

Etkinlik:

Aşağıdaki terimleri açıklamalarına göre eşleştiriniz.  

 

Bu içerik e-cografyahane yazarları tarafından meb kitaplarından yararlanarak üretilmiştir.