Şehirlerin Fonksiyonları ve Etki Alanları

TARİHSEL SÜREÇTE ŞEHİRLER VE FONKSİYONEL GELİŞİMİ

Şehirlerin Ortaya Çıkışı ve Gelişimi

Yaklaşık 10.000 yıl önce tarımın başlamasıyla birlikte insanlar yerleşik yaşama geçmiş ve bu süreçte köyler oluşmuştur. Zamanla insanların bir arada yaşadığı bu köyler, şehirlerin temelini oluşturmuştur.

  İlk şehir yerleşmeleri, tarımın geliştiği Nil, İndus ve Sarı Irmak (Huang He) gibi büyük nehir vadilerinde ortaya çıkmıştır. Bu alanlar, verimli toprakları, bol su kaynakları ve ılıman iklimleri sayesinde şehirleşme için elverişli yerler olmuştur. M.Ö. 3000'li yıllarda Nil Vadisi'nde başlayan şehirleşme, M.Ö. 2000'lerde Çin ve Güneydoğu Asya'ya, M.Ö. 200 yıllarında ise Orta Amerika’ya yayılmıştır.

Tarımın öncülük ettiği ilk yerleşimlerde, zamanla zanaatkârlar, tüccarlar ve yöneticiler gibi farklı meslek grupları da ortaya çıkmıştır. Üretimin artması, ticaretin gelişmesine yol açmış, bu da şehirlerin ekonomik önemini artırmıştır. Ticaretin gelişimi, ulaşım ağlarının kurulmasını ve paranın kullanılmasını da beraberinde getirmiştir. 

Nüfus Politikaları

NEDEN NÜFUS POLITIKASI?

            Günümüzde bütün dünya ülkelerinin en çok üzerinde durduğu konulardan biri de nüfustur. Artan dünya nüfusu bir yandan sınırlı doğal kaynakları tüketirken diğer yandan nüfus ve nüfusun özellikleri ülkeler için önemli olmaya devam etmektedir.

            Yirminci yüzyılın ortalarına kadar ülkeler, nüfusun sayısal olarak fazlalığını güçlü olmak için gerekli ve yeterli bir faktör olarak görüyorlardı. Ancak günümüzde nüfusun sayısal fazlalığından çok, nitelikleri üzerinde durulmaktadır. Nüfus miktarı ve özellikleri ile ülkelerin kalkınmaları arasında ilişki kurulmaktadır. Ülkelerin geleceğe yönelik kalkınma planlarının uygulayabilmeleri için nüfus ile uyumlu olması kalkınma hızlarını etkilemektedir.  Günümüzde ülkeler aşırı nüfus artışının sorun yaratması ve buna karşı önlem alınması gerektiğinden çeşitli nüfus politikaları uygulamaktadır. Bir yandan aşırı nüfus artışı çeşitli sorunlara yol açarken diğer taraştan da nüfusun çok az artması veya eksilmesi de ülkelerin varlığını ve geleceğini tehdit etmektedir.

Akarsular

Akarsular

Eriyen kar ve buzların, yağmur ve kaynak suları ile beslenen, bir yatak boyunca eğime yönünde sürekli veya belli bir dönem akan su kütlelerine akarsu denir. Akarsular, yeryüzündeki tatlı yüzey sularının %2'sini oluşturur. Akarsuyun doğduğu yere akarsu kaynağı, döküldüğü yere akarsu ağzı, kaynağından ağzına kadar içinde aktığı çukurluğa akarsu yatağı denir. Akarsuyun kolları ile birlikte sularını topladığı alana akarsu havzası, akarsu havzalarını birbirinden ayıran sınıra da su bölümü çizgisi denir. 

Akarsu yatağının herhangi bir kesitinden bir saniyede geçen su miktarına akım (debi) denir. Akarsuların debisi; iklim tipi, yağış türü ve miktarı, buharlaşma, yatağın eğimi, kar ve buz erimeleri, kaynakların etkisi, toprak ve kayaçların geçirimlilik durumu, yeryüzü şekilleri ve insan etkisi gibi faktörlere göre değişir.

Su Döngüsü( Hidrolojik Döngü)

Su Döngüsü

Hiç düşündünüz mü! Yer altı suları neden bitmiyor? Akarsuların sürekli olarak taşıdıkları bu sular
nereden geliyor? Göllerde yıllarca buharlaşma olduğu hâlde bu sular neden tükenmiyor?

Su molekülleri; güneş enerjisi ve yer çekiminin etkisiyle litosfer, hidrosfer, atmosfer arasında hareket eder. Yani denilebilir ki su döngüsünün motorları güneş ve yerçekimidir. Bu hareket sonucunda su döngüsü denilen büyük bir sistem oluşur. Okyanuslar, gezegenimizin su çevriminde önemli rol oynar. Yeryüzün-deki suların buharlaşması ile oluşan nem, yoğuşarak bulutları meydana getirir. Atmosferik hareketlerden olan yağışlar, suyun tekrar tekrar kullanıldığı bu çevrimin önemli bir parçasını oluşturur. Bir yağmur damlacığı yılda birçok kez buharlaşıp yeniden yağış olarak yeryüzüne döner. Böylece yaklaşık 4 milyon km3 su, karalar ile atmosfer arasında hareket eder.

Canlılar için yaşam kaynağı olan su, biyosferde en çok bulunan madde olup yeryüzünün %71'ini kaplamaktadır.

Oksijen ve Azot Döngüsü

2. Oksijen Döngüsü

Canlıların aldıkları besinleri enerjiye dönüştürebilmeleri için oksijen gereklidir. Atmosfer % 21 oranında oksijen içerir. Sularda da oksijen çözünmüş olarak bulunmaktadır.

Oksijen, atmosferde üç şekilde bulunur. 

Bunlar atomik oksijen (O),

 moleküler oksijen (O2) 

ve Ozondur (O3).

Solunum sırasında moleküler oksijen kullanılmaktadır.  Moleküler oksijen litosferdeki en yaygın elementtir. Çok reaktif bir gaz olduğu için hidrojen, sülfür, karbon, fosfor gibi birçok elementle birleşir.  Ozon, biyosferi ultraviyole ışınlarının  zararından korur. 

Oksijenin üretilmesi şunlarla olur. 

• Yeşil bitkiler, fotosentez sırasında oksijen üretir. 
• Atmosferde bulunan su buharının güneş ışınlarıyla reaksiyona girmesi sonucu oksijen ve hidrojen açığa çıkar. Bu olaya suyun fotolizi denir. 

Oksijenin tükenmesi şunlarla olur; 

• Solunum : Solunum için molekül olarak al›nan oksijen, besinin enerjiye dönüşltürülmesinde kullanılır. Bu nedenle, hayvanlar ve insanlar solunum için oksijen tüketirler. 
• Fosil yakıtların yanması: Petrol, kömür gaz gibi maddelerin yanması ile
• Oksidasyon: (besin maddelerinin yakılmasında) Organik maddeleri ve diğer yanıcı maddelerin yanması sırasında da oksijen  tüketilir
    

Atmosferin içerdiği oksijen miktarında bugüne kadar ölçülebilir bir değişiklik olmamıştır.

Yeryüzünde tüketilen oksijen ile üretilen oksijen arasında sürekli bir denge bulunmaktadır. Atmosferdeki oksijen oranı günümüze kadar değişmemiştir.

MADDE DÖNGÜLERİ

MADDE DÖNGÜLERİ

Doğadaki yaşamımız için gerekli olan maddeler neden tükenmiyor?  Canlılar, ihtiyaçları olan maddeleri yaşadıkları ortamdan alır ve gerekli kullanım sonrası bu maddeleri ortama geri verir. Maddelerin ekosistemdeki bu dolaşımına madde döngüsü denir.

Güneş, ekosistemlere enerji sağlar, ancak yaşam için ihtiyaç duyulan su ve diğer kimyasal maddelerin kaynağı dünyamızdır. Bundan dolayı yaşamın sürdürülebilmesi bu maddelerin atmosfer, hidrosfer, litosfer ve biyosfer arasında bir döngü oluşturacak şekilde dolaşımına bağlıdır. Madde döngülerinin biyolojik, kimyasal ve jeolojik etkileri vardır. Ancak insanların olumsuz etkileri sonucunda döngülerin bozulması, canlı ögelerin yaşamını tehlikeye sokar.

EKOSİSTEMİN İŞLEYİŞİ, BESİN ZİNCİRİ VE ENERJİ AKIŞI

EKOSİSTEMİN ÖGELERİ VE İŞLEYİŞİ

Ekosistem,  Yaşamın gerçekleştiği hava küre, su küre, taş küre ve canlı kürenin birbirleriyle en çok etkileşimde bulundukları alan ekosistemi oluşturur. Buna göre ekosistemi; hava, toprak ve su gibi cansız ögeler ile canlıların oluşturduğu yaşam alanı olarak ifade edebiliriz.  Ekosistemlerin sınırları değişkendir. En büyük ekosistem olan Dünya’ya ekosfer denir. 

Canlılar, çevrelerindeki canlı ve cansız varlıklarla ilişkili şekilde yaşamlarını sürdürür.   

Ekosistem, canlı (biyotik) ve cansız (abiyotik) unsurlardan oluşur. Toprak, kaya, su, güneş ışığı ve atmosfer ekosistemin cansız ögelerini; üreticiler (bitkiler ve fitoplanktonlar), tüketiciler (hayvanlar) ve ayrıştırıcılar da (bakteri ve mantarlar) canlı ögelerini oluşturur  

BİYOÇEŞİTLİLİK

BİYOÇEŞİTLİLİK (CANLI ÇEŞİTLİLİĞİ)

Hava, su, toprak ve canlılardan oluşlan yaşam alanına biyosfer denilir. Canlıların doğal ortamlar içerisinde yaşadığı küre olan biyosfer (canlılar küresi); litosfer, atmosfer ve hidrosfer ile etkileşim hâlindedir.

Karalarda yaşayan canlılar, atmosferde belirli bir yüksekliğe kadar yaşama imkânı bulabilmektedir. Bu seviyeden sonra ise atmosfer basıncının, sıcaklığın ve oksijen miktarının düşmesi gibi nedenler, canlıların yaşamasını zorlaştırır. 

BİYOMLAR(BİYOÇEŞİTLİLİĞİN YERYÜZÜNE DAĞILIŞI)

BİYOMLAR(BİYOÇEŞİTLİLİĞİN YERYÜZÜNE DAĞILIŞI)

Ekosistem, biyosferde birbirleriyle sürekli etkileşim hâlinde olan canlı ve cansız unsurlardan oluşur. Canlılar, çevrelerindeki canlı ve cansız varlıklarla ilişkili şekilde yaşamlarını sürdürür.

Belirli bir canlı türünün yaşam alanı ise habitat olarak adlandırılır.

Biyom, benzer yetişme şartlarına sahip bitki ve hayvan topluluklarını içinde barındıran bölgelere denir. Bunlar karasal ve su biyomları olmak üzere iki gruba ayrılır. Karasal biyomlar, iklim bölgelerine göre Ekvator’dan kutuplara doğru kuşaklar oluşturur. Her biyomun kendine özgü bitki örtüsü ve hayvan türü olmakla beraber biyomlar daha çok bitki örtüsüne göre adlandırılmaktadır. 

Türkiye’nin Yeryüzü Şekillerinin Özellikleri - Ovalar ve Platoları

2. TÜRKİYE’NİN OVALARI

Türkiye’de ovalar; konumu, denize uzaklığı, büyüklüğü, biçimi ve yükseltileri bakımından farklı özellikler gösterir. Kıyılarımızda gelgit olayının etkin olmamasından dolayı akarsuların döküldüğü yerlerde  akarsuların taşıdığı alüvyonları denizde biriktirmesiyle oluşan delta ovalarıdır. 

Delta Ovaları :

Seyhan ve Ceyhan nehirlerinin taşıdığı alüvyonları Akdeniz’de biriktirmesiyle oluşan Çukurova

delta ovalarının en büyüğüdür. 

Kızılırmak- Bafra, 

Yeşilırmak- Çarşamba,

Göksu Nehri - Silifke

Asi Nehri- Amik

Sakarya Nehri- Düzce

Bakırcay- Bergama

Gediz - Menemen

Küçük Menderes-Selcuk

Büyük Menderes - Balat, 

Meriç- Meriç diğer delta ovalarıdır. 

Türkiye’nin Yeryüzü Şekillerinin Özellikleri- Dağlar

Türkiye’nin Yeryüzü Şekillerinin Özellikleri

• Türkiye ortalama yükseltisi fazla olan Dağlık ve engebeli bir ülkedir. (1132m )
• Dağlar doğu batı doğrusunda kıyıya paralel uzanır. 
• Bu nedenle iç bölgelerden Kuzey -Güney ulaşımı  zordur. 
• Ortalama yükseltisi en düşük bölgesi Marmara Bölgesi’dir.

İzohips Haritasi ve Yerşekilleri Etkinlği

İzohips Haritasi ve Yerşekilleri Etkinlği


 Bu içerik e-cografyahane yazarları tarafından üretilmiştir.

TÜRKİYE'NİN OVA VE PLATOLARINI YERİNE YERLEŞTİRME ETKİNLİĞİ

TÜRKİYE'NİN OVA VE PLATOLARINI YERİNE YERLEŞTİRME ETKİNLİĞİ Bu içerik e-cografyahane yazarları tarafından üretilmiştir.

Yer Şekillerine Göre İzohipslerin Aldığı Şekiller

Bu içerik e-cografyahane yazarları tarafından üretilmiştir.

İzohipsler ve Yeryüzüşekilleri Etkinliği

YERYÜZÜ ŞEKİLLERİNİN İZOHİPSLERE YANSIMASI  Bu içerik e-cografyahane yazarları tarafından üretilmiştir.

Dış Kuvvetler ve Yeryüzüşekilleri Oyunu

DIŞ KUVVETLER VE YERYÜZÜŞEKİLLERİ OYUNU
 
Bu içerik e-cografyahane yazarları tarafından üretilmiştir.

Türkiye'nin Dağları

Türkiye'nin Dağları Oyunu

   

Bu içerik e-cografyahane yazarları tarafından üretilmiştir.

DIŞ KUVVETLER - Akarsu Aşınım ve Birikim Şekilleri

DIŞ KUVVETLER

Enerjisini Güneş’ten alan, yeryüzünü aşındırma, taşıma, biriktirme yoluyla şekillen-diren kuvvetlere DIŞ KUVVETLER denir.  Dış kuvvetler faaliyetlerini; aşındırma, taşıma ve biriktirme olmak üzere üç aşamada gerçekleştirir. Dış kuvvetler yıkıcı kuvvetlerdir.  Akarsular, yeraltı suları, rüzgarlar, buzullar, dalgalar, akıntılar ve gel-git dış kuvvetlerdir.

Dış kuvvetlerin etki alanları İklim koşullarına ve topoğrafyaya  bağlı olarak bölgeden bölgeye değişmektedir. 

• Yağışlı, nemli iklim bölgelerinde akarsular,
• Kurak-yarı kurak iklim ve çöllerde rüzgârlar, 
• Kıyılarda dalga ve akıntılar,
• Karstik bölgelerde yer altı suları( Karstlaşma), 
• Yüksek enlemler ile dağlık bölgelerde ise buzullar 
  

TÜRKİYE'DE İÇ KUVVETLER

TÜRKİYE'DE İÇ KUVVETLER  

Türkiyenin bulunduğu yerkabuğunun şekillenmesinde ve oluşmasında Epirojenez(Kıta Oluşumu), Dağ Oluşumu(Orojenez), Faylanma(Deprem), ve Volkanizma etkli olan dış kuvvetlerdir. Bu hareketleri Anadolu Katı kabugunun altındaki hareketli olan magmadaki konveksiyonel akıntılar oluşturmaktadır.

 Ülkemizin bulunduğu kabuk tabakası çeşitli jeolojik devirlerde  Dağ oluşumu, kütle halinde alçalma-yükselme ( Epirojenez) III. Jeolojik zamanın ikinci yarısından sonra yatay ve dikey yönde yer hareketlerine uğramıştır. Bu hareketler sonrasında Kuzey de Kuzey Anadolu Dağ ve Güneyde Toros dağ kuşakları tektonik kökenli çukurluklar ve yüzlerce km uzunluğundaki kırık hatlar oluşmuştur.

Bu kırık hatlarda çıkan Lavlar ile volkanik araziler ve patlamalarla Vokanik dağlar oluşmuştur.