Göller

GÖLLER

Karalar üzerinde çeşitli nedenlerle çanaklaşmış alanlarda biriken denizlerle doğrudan bağlantısı olmayan durgun su kütlelerine göl denir. Yeryüzündeki tatlı yüzey sularının %87'sini oluşturan göller, karaların da %2'sini kaplamaktadır. Göller; yağışlar, akarsular, kaynaklar ve yer altı suları ile beslenir. Göl suları acı, tatlı ve tuzlu olabilir. Göller, sularının fiziksel ve kimyasal özellikleri farklı olabilir bunda, gölün bulunduğu yerin ve gölü besleyen havzanın kayaç yapısı, iklim şartları, gölün büyük, derin olması, beslenme kaynakları, gölün fazla sularını başka göl veya denizlere boşaltan bir akarsuyun (göl gideğini, göl ayağı) olup olmaması da etkilidir. Beslenme kaynağı güçlü olan göller, fazla sularını bir gideğen yardımıyla denizlere boşaltır. Sularını dışarıya bir gideğen yardımıyla boşaltan göllerin suyu tatlı, sularını dışarıya boşaltamayan göllerin suyu ise acı veya tuzludur.

Oluşumlarına Göre Göl Çeşitleri

A-Doğal Göller

Yeryüzünde iç ve dış kuvvetlerin etkisiyle meydana gelen çukurluklarda biriken su kütlelerine doğal göller denir. Doğal göller oluşumlarına göre çeşitli gruplara ayrılır:

1-Tektonik göller, Yer kabuğu hareketleri (tektonik hareketlerle) sonucunda çöken alanlara, çukurlara suların dolması sonucu oluşan göllerdir.

Dünyanın en büyük gölleri genelde tektonik kökenlidir. Asya Kıtası'nda yer alan Hazar, Baykal, Aral ve Lut gölleri, Afrika Kıtası'ndaki Tanganika, Malawi (Nyassa), Çad ve Victoria ile tektonik göllerdir.

2- Volkanik göller, volkanik faaliyetlere bağlı olarak oluşan krater, kaldera ve maar gibi çukurların sularla dolması sonucu meydana gelir. Göl, yanardağın zirvesindeki baca ağzında oluşmuşsa krater, yanardağ konisinin patlaması sonucu oluşan geniş çukurlarda ise kaldera, volkanik patlama çanaklarında oluşmuş ise maar gölü ismini alır.

Türkiye, Endonezya, ABD, Yeni Zelenda, İzlanda, İtalya ve Japonya gibi ülkelerde volkanik göllerin tipik örneklerine rastlanır.

3- Karstik göller; Kolay çözünebilen kayaçların bulunduğu (kalker, alçı, kaya tuzu ve jips) sahalarda suyun etkisiyle erime ve çökme çukurlarına suların birikmesiyle oluşur. Bu tür göllere örnek Arnavutluk Karadağ ve Hırvatistan’da yaygın olarak görülür. Ülkemizde de bu tip göller Akdeniz bölgesinde yaygındır

4- Buzul ( Sirk) gölleri, buzul aşındırmasıyla meydana gelen çukurlara (sirk) suların dolması sonucu oluşur. Bu göller daha çok kutuplara bölgelerinde  ve dağların yüksek kesimlerinde bulunur. Kuzeybatı Avrupa, ABD’de Kanada, Norveç, İsveç, Finlandiya ve İsviçre buzul gölleri yaygın olarak görülür.

5- Set Gölleri: Vadi, tektonik çukurluk veya koy gibi yerşekilerinin önlerinin çeşitli nedenlerle malzemeyle dolması ve doğal setlerle kapanması sonucu oluşur. Seti oluşturan kütle hangi yolla meydana geldiyse göl o isimle anılır.

Aşağıdaki haritada  etkinliğinde dünyada yer alan başlıca göller numaralarla gösterilmiştir. Haritadaki numaralarla isimleri verilen gölleri eşleştiriniz.

Oluşumlarına göre beşe ayrılır

a. Volkanik Set Gölleri: Volkanik faaliyet sırasında çıkan lavların bir çukurluğun önünü kapatması sonucu oluşan göllerdir. Ülkemizden Erçek Nazik ve Haclı gölleri örnektir

b. Heyelan Set Gölleri: Heyelan sırasında sürüklenen malzemenin bir çukurluğun önünü kapatması sonucu oluşan göllerdir. Tortum ve Sera gölleri örnektir.

c. Alüvyal Set Gölleri: Akarsu vadilerinin akarsuların taşıdığı alüvyal malzemeyle;  akarsu yatağı, koy veya körfezlerin önlerinin kapanması sonucu oluşan göllerdir. Genellikle küçük ve sığ göllerdir. Ülkemizden Çam içi Gölü örnektir

ç. Kıyı Set Gölleri: Alçak kıyılarda dalga ve akıntıların etkisiyle meydana gelen kıyı kordonlarının bir koy veya körfezin önünü kapatması sonucu oluşan göllerdir. Bunlara "lagün" veya "deniz kulağı" adı da verilir. Büyük ve Küçük Çekmece gölleri, Terkos gölleri örnektir

d. Moren Set Gölleri: Buzul aşındırmasıyla ortaya çıkan morenlerin, buzulların erime sınırlarına kadar ulaşıp Buzullardan çıkan suların önünün moren setleri ile kapatılmasıyla  
oluşan göllerdir. Kuzeybatı Avrupa’da yaygın olarak görülür.

6 -Karma Oluşumlu Göller: Oluşumunda birden fazla faktörün etkili olduğu göllerdir. Ohri Gölü, hem tektonik hem de karstik kökenlidir.

B- Yapay Göller ( Baraj Gölleri)
İnsanlar tarafından akarsu yatakları üzerine yapılan setlerin gerisinde suların birikmesi sonucu oluşu Bunlar, taşkın önleme, sulama, içme ve kullanma suyu sağlama, elektrik enerjisi üretme vb. amaçlarla insanların oluşturduğu gölleridir. Dünyada çok sayıda yapay set veya baraj gölü vardır.

Etkinlik:

    

Bu içerik e-cografyahane yazarları tarafından meb kitaplarından yararlanarak üretilmiştir.